Asertywność to szereg spójnych ze sobą cech i umiejętności służących zarówno dziecku, jak i osobom w jego otoczeniu. Asertywność to także bycie empatycznym, umiejętność wypracowania kompromisów, reprezentowania własnego zdania z uwzględnieniem potrzeb innych, słuchanie
i odpowiednie reagowanie niezależnie od tego, czy zgadzamy się z czyjąś opinią. Nie jest to jednak kompetencja wrodzona, potrzeba wiele uważności rodzica, żeby od najmłodszych lat wesprzeć dziecko w jej rozwijaniu. W kształtowaniu asertywności u dziecka konieczne jest budowanie dojrzałej empatii i nauka komunikowania potrzeb i emocji.
Sytuację komplikuje potoczne rozumienie pojęcia „grzeczne dziecko” – jako uległego, spokojnego, wykonującego polecenia i sterowanego przez rodziców, spełniającego potrzeby dorosłych, a nie własne. Często dziecko słyszy sformułowanie „bądź grzeczny”. Komunikat „bądź grzeczny” oznacza zwykle: nie sprawiaj problemów, nie zawracaj głowy, dziel się zabawkami, nie zadawaj niewygodnych pytań, wyłącz samodzielne myślenie, szanuj starszych i bądź posłuszny bez względu na to, co każą ci zrobić, nie płacz, nie złość się, nie tęsknij, nie wyrażaj swoich potrzeb i emocji. Długotrwałe skrywanie i tłumienie w sobie emocji z powodu braku asertywności może wpłynąć niekorzystnie na zdrowie psychiczne i fizyczne.
Na rozwój asertywności dziecka wpływa przede wszystkim tzw. dbanie o bazę, czyli codzienne budowanie poczucia własnej wartości. Dziecko, aby czuło się wartościowe, musi być wartością dla swoich rodziców. Kochane bezwarunkową miłością. Rodzice budują bezpieczeństwo i akceptację każdego dnia tym, jak coś robią i jak zwracają się do dziecka. Za pomocą słów rodzice mogą zapewnić, że zawsze dostrzegają, zauważają dziecko i słuchają go uważnie. Pomocne mogą być zwroty: „Co o tym myślisz?”, „Możesz”, „Spróbuj”, „Widzę, że się bardzo starasz”, „Kocham cię bez względu na wszystko”.
Kolejnym ważnym atrybutem asertywności jest samodzielność dziecka. Poczucie przez dziecko, że ma prawo wyboru utwierdza je w przekonaniu, że jest ważne. Pytania „W co się chcesz pobawić?”, „Dlaczego ci na tym zależy?” pozwalają odczuwać, że jego zdanie jest uwzględniane.
Trzecim niezbędnym aspektem w budowaniu asertywności dziecka jest nauka wyrażania własnego zdania i dbania o granice. Warto, żeby rodzice uwzględniali zdanie dziecka, w tym odmienne od własnego, znajdowali czas na wysłuchanie jego argumentów. Bardzo ważne jest, by rodzic pokazał dziecku, że granice są czymś o co należy dbać i się troszczyć, a dbanie o siebie jest czymś zdrowym
i naturalnym. Dziecko również się uczy, kiedy rodzice dbają o swoje granice w relacji z nim. Nie występując z pozycji siły, ale tłumacząc mu, żeby mogło zrozumieć.
Zamierzeniem rodzica jest, by jego dziecko stało się dorosłym, który ma głębokie zaufanie do samego siebie, który prosi o to, czego potrzebuje, lecz nie wymaga tego. Potrafi odmówić, ma swoje zdanie
i potrafi je wyrażać. Podejmuje decyzje i ponosi ich konsekwencje. Wie, że nie musi wszystkiego wiedzieć, może zapytać lub poprosić.
Budowanie asertywności u dziecka to proces, który wymaga czasu. Pamiętajmy, że każde dziecko jest inne i rozwija się w swoim własnym tempie. Ważne jest, aby umożliwić dziecku, żeby stało się pewne siebie, znające swoją wartość, wyrażające własne zdanie, szanując przy tym inne osoby.
Opracowanie: mgr Justyna Krzysztofek, psycholog