„Moja życiowa misja sprowadza się nie do tego,
by przetrwać, ale by rozkwitać
oraz robić to z pasją, współczuciem, humorem i taktem”
Maya Angelou
Czym jest odwaga?
Odwaga to nie pędzenie do przodu na złamanie karku. Odwaga to postawa, która pozwala stawiać czoło wyzwaniom i podejmować świadome decyzje w obliczu niebezpieczeństwa. To coś innego niż brawura czy nadmierna skłonność do ryzyka. Odwaga polega na świadomości siebie, znajomości swoich uwarunkowań, emocji, potrzeb, upodobań
i świadomej ocenie okoliczności i poziomu zagrożenia.
Odwaga to życie całym sercem, regularne doświadczanie strachu pod najróżniejszymi postaciami. Odczuwanie strachu nie przeszkadza w byciu odważnym. Prawdziwą przeszkodą jest nasza zbroja, czyli myśli, emocje i zachowania, za którymi się chowamy zawsze wtedy, gdy nie chcemy lub nie jesteśmy w stanie skonfrontować się z własną wrażliwością.
Można być odważnym:
- i bać się, strach jest emocją która chroni nasze życie,
- i zastanawiać się czy coś jest bezpieczne,
- i uznać, że nie jest się na coś gotowym,
- i uznać, że chce się coś zrobić inaczej niż wszyscy,
- i odczuwać tremę, obawiać się opinii innych osób, czuć dyskomfort podczas występów, egzaminów lub rozmów z nowymi osobami,
- i potrzebować towarzystwa, pomocy lub wsparcia.
Na zachowanie dzieci, ich skłonność do ryzyka, odporność psychiczną i upodobanie do określonego rodzaju strategii wpływa nie tylko to jak bardzo są zmotywowane do jakiegoś działania, lecz także w dużej mierze czynniki od nich niezależne. Są nimi:
- temperament, czyli zestaw wrodzonych cech,
- środowisko w którym żyją, uprzednie doświadczenia, rodzaj otrzymywanego wsparcia,
- sposoby reagowania obserwowane każdego dnia u ważnych, towarzyszących dziecku dorosłych.
Na temperament mamy niewielki wpływ. Dziecko otrzymuje go jako element wrodzonego wyposażenia. Mamy natomiast wpływ na rodzaj wsparcia, jakie dzieci od nas otrzymują oraz na to, co pokazujemy swoim zachowaniem. Dzieci uczą się tego, co robimy a nie co mówimy, więc warto przyglądać się temu co dla nas oznacza odwaga i jak my realizujemy ją w swoim życiu. Każde z dzieci będzie realizowało odwagę na swój własny sposób. Dlatego przykładanie do nich jednej miary bywa wynikiem rodzicielskich niepokojów, nadmiernego nacisku i presji. Zamiast pytać czy moje dziecko jest odważne, warto zapytać inaczej:
w czym przejawia się odwaga mojego dziecka? Inaczej będzie prezentować ją dziecko ekstrawertyczne, czerpiące przyjemność z nawiązywania nowych znajomości, mające łatwość prezentowania się na forum i silne skłonności przywódcze. Jego odwaga będzie prawdopodobnie głośna, prędka, energiczna, pełna entuzjazmu. Wrodzone cechy temperamentu i uprzednie doświadczenia sprawiają, że łatwiej mu poczuć się bezpiecznie
w nowym otoczeniu, sytuacjach i relacjach. Inaczej będzie manifestować odwagę dziecko wysoko wrażliwe, którego układ nerwowy charakteryzuje się głębokim przetwarzaniem informacji, łatwością ulegania przestymulowaniu. Takie dzieci potrzebują więcej czasu, by poczuć się bezpiecznie, bo analizują znacznie więcej informacji płynących ze środowiska. Mają też niższy próg alertu, łatwiej odczuwają niepokój. Odwaga wrażliwego dziecka będzie przejawiała się w zaufaniu do siebie, wchodzeniu w nowe otoczenie we własnym tempie,
w korzystaniu ze wsparcia i proszeniu o pomoc.
Rozwijanie w dzieciach odwagi wiąże się ze wspieraniem ich w rozwijaniu znajomości siebie, by na gruncie tej wiedzy mogły podejmować świadome decyzje, takie, które pozwolą im sięgać po to, czego pragną lub czego potrzebują równocześnie nie będą się odbywały kosztem przekraczania siebie i naruszenia własnych granic. Dorosły powinien być zatem wyrozumiały dla siebie i dzieci w procesie uczenia się,: „Edukacja mózgu bez edukacji serca nie jest w ogóle edukacją”- wiedział już o tym Arystoteles. Dorośli powinni więc traktować higienę psychiczną podobnie jak higienę jamy ustnej czy ciała. Stwórzmy zatem apteczkę zdrowia psychicznego, którą dzieci poniosą ze sobą przez całe życie.
Jak możemy wspierać u dziecka odwagę?
Możemy to zrobić wzmacniając jego kontakt ze sobą i znajomość siebie, czyli reagując na komunikaty wysyłane przez dziecko, traktując poważnie jego emocje, dostrzegając jego odmowę i nie nakłaniając go do przekraczania siebie. Mówiąc widzę, że to chcesz, tego nie chcesz, to lubisz-tego nie lubisz. Dzięki temu ono zyskuje zasób słów, które pozwalają mu mówić o tym, czego doświadcza. Dowiaduje się też, że może pokazywać swoje preferencje, odczucia, emocje i być z nimi akceptowane. To z kolei buduje jego zaufanie do siebie. Budowanie odwagi to także pokazywanie wachlarza dostępnych możliwości. Dzieci potrzebują wyzwań, gdyż rozwój jest wpisany w ludzką naturę. Należy pomagać dzieciom
w konstruowaniu wyzwań na miarę ich możliwości. Być może jazda z pedałami będzie w tym momencie za trudna, ale jazda na rowerze biegowym będzie akurat. Gdy dzieci protestują, frustrują się, złoszczą, reagują dużą ostrożnością i niechęcią wobec nowych rzeczy łatwo jest nam wtedy popadać w skrajności: albo forsujemy swój pomysł i swoje rozwiązanie albo przestajemy proponować cokolwiek. Tymczasem dzieci potrzebują tego, byśmy niestrudzenie proponowali i towarzyszyli, gdyż „odważnie” nie oznacza „samotnie”. Dzieci mogą potrzebować naszej obecności, naszego wsparcia. Szczególnie cenna jest obecność dorosłego, który swoją postawą, ciałem, mimiką i tonem głosu pokazuje że coś jest bezpieczne: „widzę że chcesz tam wejść i równocześnie się boisz”. To dzieci podpowiedzą nam tempo, w jakim są zdolne coś zrobić. Czasem wolniej oznacza odważnie. Ważne jest dzielenie wyzwań na mniejsze kroki i znajdowanie najmniejszego dostępnego celu pozwala ruszyć do przodu. Dzieci znacznie chętniej mówią tak, kiedy wiedzą, że mogą powiedzieć nie. I znacznie częściej uważają za odważne kiedy my je widzimy.
Każdy człowiek niezależnie od wieku potrzebuje czułości. Nie tylko takiej wyrażonej przez delikatny dotyk, ale też czułości zapisanej w najprostszych i najzwyczajniejszych codziennych czynnościach, słowach, gestach. Czułość sprawia, że czujemy się kochani, doceniani i ważni niezależnie od wieku. Czułość jest najpotężniejszą więzią jaka istnieje. Jest elementem do stworzenia silnych i zdrowych relacji z innymi. To także najważniejszy rodzaj emocjonalnego wsparcia zarówno dla rodzica, jak i dziecka. Trzeba pamiętać, że odporność psychiczna jest naszym psychologicznym uelastycznieniem, nabywaniem większej biegłości w mierzeniu się z faktem, że nasze życie rzadko przebiega tak, jakbyśmy tego chcieli. Dziecko, które od pierwszych lat życia uczy się być blisko z innymi, ufać im i powierzać swoje troski, wchodzi w dorosłe życie z ogromnym kapitałem. Sieć wsparcia i bliskie relacje to czynnik ochronny we wszystkich życiowych kryzysach. Nasz największy zasób to ludzie, którzy są w naszym życiu, ich czas, uwaga, umiejętności i gotowość uczenia nas nowych rzeczy.
Bibliografia:
„Każdy ma swoją odwagę” Małgorzata Stańczyk, Psychologia Dziecka Lipiec 2023
„Siatka bezpieczeństwa” Joanna Szulc, Psychologia Dziecka Lipiec 2023
„Plasterki czułości” Anieszka Jankowska-Figaj, wyd. Co ja na to, Warszawa 2023
Opracowała: mgr Maria Tarnopolska, psycholog