Jedną z form przemocy wobec dziecka jest wykorzystywanie seksualne. Jest to włączanie dziecka w aktywność seksualną, której nie potrafi ono w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody, lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i która jest niezgodna z normami prawnymi i obyczajowymi danego społeczeństwa. Z wykorzystaniem seksualnym mamy do czynienia, gdy taka aktywność nastąpi między dzieckiem a dorosłym lub między dzieckiem a innym dzieckiem, jeśli te osoby pozostają w relacji opieki, zależności czy władzy.
W polskim prawie jako ofiarę wykorzystania seksualnego określa się dziecko poniżej 15 roku życia. Przykładami wykorzystywania seksualnego mogą być rozmowy z dzieckiem na tematy związane ze sferą seksualną, nieadekwatne do wieku dziecka i niewynikające z potrzeb dziecka, prezentowanie filmów, zdjęć, czasopism, Internetu z treściami pornograficznymi czy robienie zdjęć dziecku o charakterze pedofilnym. Wykorzystaniem seksualnym jest również współżycie seksualne w obecności dziecka, oglądanie narządów płciowych dziecka w celach erotycznych, dotykanie i całowanie narządów płciowych dziecka, zmuszanie dziecka do świadczenia usług seksualnych i czerpanie z nich zysku.
Wykorzystywanie seksualne dzieci wpływa na wszystkie sfery jego funkcjonowania. Co powinno nas zaniepokoić w funkcjonowaniu dziecka? W sferze emocjonalnej u krzywdzonego dziecka może pojawić się smutek, obniżony nastrój, nadmierna lękliwość, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, silne poczucie winy, niska samoocena, myśli lub próby samobójcze, zachowania autodestrukcyjne, a także poczucie niższości, bycia gorszym, złym, innym. W sferze seksualnej zaniepokoić nas powinien używany przez dziecko język dotyczący sfery seksualnej, nieadekwatny do jego wieku, inicjowanie zabaw, w których dziecko inicjuje nietypową ze względu na wiek aktywność seksualną (np. jeżeli dziecko w wieku przedszkolnym odtwarza stosunek seksualny). Może pojawić się także agresja seksualna wobec innych dzieci (np. próby rozbierania innych dzieci, dotykania lub łapania za intymne miejsca), masturbowanie się nieadekwatne do rozwoju psychoseksualnego, czy wytwory dziecka o podtekście seksualnym: wiersze, piosenki, rysunki. W sferze poznawczej może pojawić się regres w zachowaniu dziecka lub trudności szkolne (np. problemy z opanowaniem zagadnień z lekcji, niezrozumienie poleceń, zapominanie zadań).
Warto pamiętać, że seksualność jest nieodłączną częścią życia każdego człowieka, także dziecka. Rozwój seksualny dziecka często może niepokoić rodzica, ważne jest więc znać normy rozwojowe, pozwalające odróżnić sferę zdrowego rozwoju od zachowań niepokojących.
Przykłady normalnych (rozwojowych) zachowań seksualnych dzieci:
- W wieku 0 – 3 lat powszechne jest to, że dziecko uczy się wyodrębniać siebie i własne ciało. Dotyka swojego ciała i sprawdza jak jest ono zbudowane.
- W wieku 3 – 6 latu dzieci pojawiają się pytania dotyczące ciąży, roli matki i ojca w powstawaniu i urodzeniu dziecka oraz anatomii płciowej, a zwłaszcza różnic anatomicznych pomiędzy chłopcami i dziewczynkami oraz dzieckiem i dorosłym. Pojawiają się pierwsze miłości dziecięce. Dzieci w tym wieku często eksponują swoją nagość, brak im poczucia wstydu w tym zakresie. Często pojawia się wzajemne oglądanie i dotykanie przez dzieci intymnych części ciała (np. zabawy w doktora, tatę i mamę). Zdarza się również masturbacja w domu, jak i w miejscach publicznych.
- W wieku 7 – 11 lat dziecko silnie identyfikuje się z własną płcią i przyswaja sobie zachowania charakterystyczne z nią związane. Zdarzają się również zabawy seksualne w ramach jednej płci.
- W wieku 12 – 16 lat u dzieci pojawiają się pytania dotyczące obyczajów seksualnych, podejmowania decyzji dotyczących związków. Pojawia się masturbacja w miejscach prywatnych. Młodzież rozpoczyna eksperymentowanie z rówieśnikami (np. pocałunki z otwartymi ustami, pieszczoty i dotykanie intymnych części ciała). W tym wieku występuje także podglądactwo. Charakterystyczne są także częste zakochania.
Występujące zachowania seksualne są w normie rozwojowej, jeśli dokonują się między osobami w zbliżonym wieku (różnica wieku nie przekracza 5 lat). Możemy wyróżnić także różne rodzaje masturbacji występującej u dzieci: rozwojowa – poznawcza, w której podejmowane przez dziecko zachowania erotyczne mają tylko charakter poznawczy (nie seksualny), eksperymentalna – jej celem jest poznawanie własnego ciała, a także instrumentalna (nie rozwojowa): celem jest zaspokojenie innej potrzeby, obniża ona napięcie emocjonalne i zmniejsza stres, może mieć także ma postać nałogu.
Jeśli zachowanie Twojego dziecka wzbudza Twój niepokój, należy skonsultować problem w placówkach zajmujących się pomocą.
Opracowanie:
Bernadetta Kogut-psycholog
Monika Sęk –psycholog-pedagog
Elżbieta Wzorek – psycholog
Gdzie szukać pomocy?
PLACÓWKI
- Tarnowski Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Wsparcia Ofiar Przemocy
Tarnów ul. Szarych Szeregów 1, tel. (14) 655 36 36, (14) 655 66 59, 500 583 047 – całodobowo
kontakt on-line: Skype (TOIKiWOP TOIKiWOP) – dni robocze, w godz. 8:00 – 20:00 oraz messenger (FB – Tarnowski Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Wsparcia Ofiar Przemocy) – dni robocze w godz. 8:00 – 20:00
- Okręgowy Ośrodek Pomocy Pokrzywdzonych Przestępstwem w Tarnowie, ul. Krakowska 13 (IV piętro), tel. 519 820 707, 517 884 741
- Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Graniczna 8a, tel. (14) 688 20 77, (14) 688 20 78
- Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tarnowie ul. Krakowska 19 tel. 14 688 01 50
INFOLINIE
- 801 120 002 Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” całodobowo, poradnia e-mailowa: niebieskalinia@niebieskalinia.info
- 116 111 Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży bezpłatny, 7 dni w tygodniu, całodobowo
- 800 080 222 Całodobowa bezpłatna infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli
- 997, 112 – telefony alarmowe, Policja
Listę placówek i infolinii opracowała: Karolina Zając-Feledyn – psycholog