Człowiek w swoim życiu podejmuje wiele różnych decyzji. Jedną z pierwszych, wpływających na dalsze życie jest decyzja wyboru zawodu dokonana po ukończeniu szkoły podstawowej. Młodzi ludzie stoją przede wszystkim przed dylematem wyboru edukacyjnego, czyli jaki kierunek kształcenia wybrać, aby móc realizować się w danym zawodzie. Aby zrozumieć, jakie miejsce w przyszłym życiu zawodowym młodzieży zajmą zainteresowania, warto poznać czynniki, które mają wpływ na ukształtowanie się trwałych zainteresowań zawodowych. Samo słowo „zainteresowania” wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza „być w środku czegoś”. Natomiast w potocznym znaczeniu pojęcie to używa się dla określenia hobby, pasji, zamiłowań, czy zaciekawienia, np. daną dziedziną wiedzy.
Każdy człowiek chętnie podejmuje aktywność w tym obszarze, który przynosi mu poczucie zadowolenia, radości i spełnienia. Oznacza to, że wykazuje on szczególne zainteresowania z danego obszaru. Niektóre zainteresowania ujawniają się już we wczesnym dzieciństwie. Jednak jak da się to zauważyć, często zainteresowania najmłodszych dzieci są modelowane przez rodziców. Poza tym dziecięce zainteresowania nie są trwałe. Wraz z wiekiem ulegają zmianom. Nie oznacza to, że nie mają istotnego wpływu na późniejsze ich kształtowanie się. Często pojawiający się nawet niewielki zarys zainteresowań dziecięcych, zwłaszcza tych specyficznych (np. muzycznych, plastycznych, sportowych) przy odpowiednim wsparciu rodziny i szkoły utrwala się i odgrywa ważną rolę w późniejszych decyzjach zawodowych. Znaczenie zainteresowań w życiu dziecka zmienia się diametralnie, gdy dziecko kończąc szkołę podstawową, staje przed wyborem zawodu i związanego z nim kierunku kształcenia. Okres ten zbiega się z wiekiem 14-15 lat, kiedy to przy stałości czynników fizycznych i względnej stałości czynników środowiska u młodzieży następuje konkretyzacja ich zainteresowań. Jest to niezwykle trudny okres życia dzieci. Młody człowiek pomimo świadomości tego, że jest to okres przygotowań do pełnienia różnorakich ról rodzinnych oraz zawodowych odpowiadających człowiekowi dorosłemu, czuje się często zagubiony w chaosie informacyjnym, co jest dla niego ważne, jak pogodzić zainteresowania z przyszłym zawodem?
Zainteresowania dzieci kreują się od najmłodszych lat pod wpływem obserwowanych wzorców w środowisku rodzinnym i szkolnym. Wczesny etap rozwoju dziecięcych zainteresowań jest jednak niezbyt trwały. Właściwe ich krystalizowanie się także w odniesieniu do przyszłych aspektów zawodowych następuje w wieku około 15 lat. Zainteresowania te mogą stać się początkiem wyborów przyszłej drogi zawodowej. Istotne jest jednak, aby uczeń w pierwszej kolejności poznał samego siebie, swoje predyspozycje psychiczne i fizyczne, swoje mocne i słabe strony w każdej sferze swojego funkcjonowania w przyszłym życiu zawodowym. Na rozwój zainteresowań zawodowych wpływa wiele czynników. Można wśród nich wyróżnić czynniki odnoszące się do wewnętrznych uwarunkowań jednostki oraz czynniki środowiskowe. Szczególne znaczenie w rozwoju zainteresowań i w początkowej fazie poszukiwań kompetencji zawodowych oraz dokonywania właściwych wyborów zawodowych odgrywa środowisko rodzinne i szkoła. Wykształcenie rodziców, wykonywany zawód, a także sytuacja ekonomiczna rodziny może stanowić podstawę dla przyszłych działań zawodowych, umożliwiać realizację zainteresowań, pasji, które w przyszłości stanowić będą filar kariery zawodowej. Niezwykle ważne jest również wsparcie szkoły w poznaniu zawodów, specyfiki pracy, drogi kształcenia, a przede wszystkim rozbudzaniu i umacnianiu uczniowskich zainteresowań w korelacji z przyszłym zawodem.
Pozytywny wpływ rodziny w kształtowaniu się i rozwoju zainteresowań młodzieży uzewnętrznia się w udzielaniu rad, wskazywaniu kierunków potencjalnych zainteresowań, możliwości ich rozwoju, podkreślaniu znaczenia zgodności zainteresowań z wyborami zawodowymi. Rodzice poprzez życzliwe podchodzenie do wyborów zawodowych, tym samym wzmacniają zainteresowania zawodowe oraz upewniają młodego człowieka, co do trafności decyzji. Pozytywny wpływ na rozwój zainteresowań przejawia się również w pomocy i stwarzaniu szans na pogłębianie zainteresowań dziecka. Członkowie rodziny poprzez wykonywanie swoich ról społecznych i zawodowych mogą pośrednio lub bezpośrednio wpływać na rozwój zainteresowań zawodowych dzieci. Dziecko niezależnie od wieku jest wnikliwym obserwatorem życia rodzinnego. Z niektórymi zachowaniami, postawami członków rodziny identyfikuje się, inne odrzuca, próbuje też tworzyć własne koncepcje, odkrywa swoje pasje, zainteresowania, które będą ukierunkowywały jego działania. Codzienne relacje członków rodziny, wspólne zajęcia domowe, mogą przyczynić się do uchwycenia przez dziecko przyczyn niepowodzeń oraz motywować je do poszukiwania innych dróg własnego rozwoju. W rodzinie młody człowiek, obserwując role i zachowania zawodowe rodziców, uczy się podejścia do przyszłych obowiązków zawodowych. Sytuacja materialna może wpływać również na wsparcie rozwoju nieraz kosztownych zainteresowań dziecka. Mogą to być przykładowo prywatne lekcje muzyki, tańca, śpiewu, nauki języków obcych, wyjazdy na zagraniczne obozy językowe i inne formy rozwijania zainteresowań. W tym miejscu należy również dodać, że rodzice, mogą poszukać drogi wsparcia finansowego dla rozwoju zainteresowań, poprzez różne fundacje, projekty dla uzdolnionej młodzieży, wolontariat. Rodzina może, zatem ułatwić dziecku dostęp do pewnych form zainteresowań, dziedzin nauki, może pokazać mu aspekty otaczającej go rzeczywistości, które sprzyjają uwidocznieniu cech osobowości i rozwoju zainteresowań. Rodzice, którzy posiadają wiedzę o wymaganiach niezbędnych do wykonywania różnych zawodów, mogą na podstawie pojawiających się sygnałów zainteresowań zawodowych swojego dziecka wzmacniać je i rozwijać, a w efekcie ukierunkować na właściwą ścieżkę edukacyjno-zawodową.
W sytuacji, gdy nie mają wystarczającej wiedzy, mogą zwrócić się o indywidualną poradę zawodową do doradcy zawodowego pracującego w szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Szkoła jest drugim po rodzinie środowiskiem edukacyjno-wychowawczym, gdzie młody człowiek ma szanse rozbudzić i ukształtować swoje zainteresowania. Stworzenie uczniom przez szkołę możliwości rozwijania swoich pasji, zaspokajania ciekawości poznawczej usprawnia proces uczenia się oraz wpływa na ich ogólny rozwój. Ważna
w procesie kształtowania zainteresowań ucznia jest sama postawa i zaangażowanie nauczycieli. Nauczyciel posiadający nie tylko wiedzę z danej dziedziny, ale i pasję, charyzmę, potrafi zaciekawić uczniów tokiem lekcji, dodatkowymi zajęciami, ukierunkować ich zainteresowania. Nauczyciel powinien również popierać i zachęcać uczniów do zdobywania wiedzy z różnych dziedzin. Nauczyciel to też obserwator ucznia często przez wszystkie lata jego pobytu w szkole, dlatego też widząc, jakie uczniowie przejawiają zdolności, czym najchętniej się zajmują, mogą wskazać rodzicom formy rozwijania zainteresowań ukierunkowanych pod kątem przyszłego zawodu. Istotną rolę w kształtowaniu i rozwoju zainteresowań pełni również nauczyciel – doradca zawodowy, pedagog lub zatrudniony w szkole psycholog przy wsparciu doradcy zewnętrznego. Obok takich zadań jak wsparcie przy określaniu ścieżki kariery zawodowej, rozpoznania predyspozycji zawodowych, doradcy mogą wspierać młodzież w poszukiwaniu form rozwoju, adekwatnych do przejawianych przez młodzież zainteresowań zawodowych.
Ważne miejsce w kształtowaniu i rozwoju zainteresowań współczesnej młodzieży zajmują także mass media. Dużo się ogólnie mówi o negatywnym wpływie ich przekazu na odbiorcę. Wśród wielu przyczyn jest spadek autorytetu rodziców na korzyść oddziaływań znajomych z portali społecznościowych. Pomimo wielu słusznych zarzutów należy zauważyć dodatni aspekt mediów. Należy przede wszystkim podkreślić ich funkcję kulturalną, edukacyjną oraz funkcję informacyjną. To dzięki mediom młodzież może się dowiedzieć
o nowych odkryciach, wynalazkach, poznawać najdalsze zakątki świata, możliwości pracy
w różnych zawodach, dodatkowych informacji o danej dziedzinie, która przeradza się
w zainteresowanie młodego człowieka.
Na rozwój zainteresowań młodzieży wpływają różnorodne czynniki. Niektóre z ich są ukształtowane genetycznie, inne natomiast zależą od celowych działań człowieka. Młodzież, której stworzone zostaną sprzyjające warunki i wsparcie dorosłych do rozwoju wielu zainteresowań, może wzmocnić poczucie własnej wartości i pewność słuszności podejmowanej decyzji wyboru drogi zawodowej zgodnej ze swoimi zainteresowaniami. Ważna jest zatem identyfikacja predyspozycji zawodowych uczniów, diagnoza możliwości ich rozwoju w kontekście wyborów zawodowych oraz wsparcia rodziny i szkoły w podejmowaniu decyzji związanych z trafnym wyborem ścieżki edukacyjno-zawodowej zgodnej z predyspozycjami i zainteresowaniami zawodowymi.
Poniżej przedstawiamy kilka propozycji stron internetowych, które mogą być pomocne w poszukiwaniu informacji edukacyjno-zawodowych:
www.kwalifikacje.gov.pl – ZSK
www.cdzdm.pl
Opracowała: mgr Wioletta Rymanowska – pedagog, doradca zawodowy
Literatura:
- Bajcar B., Borkowska A., Czerw A., Gąsiorowska A., Nosal C. S., Psychologia preferencji i zainteresowań zawodowych. Przegląd teorii i metod, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006.
- Charkowska-Smolarek T., Hauziński A., Łaciak M., Drogi kariery. Jak wspomagać rozwój zawodowy dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011.
- Piorunek M., Projektowanie przyszłości edukacyjno-zawodowej w okresie adolescencji, Wydawnictwo Naukowe WUM, Poznań 2004.
- Wojtasik B., Podstawy poradnictwa kariery. Poradnik dla nauczycieli, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, Warszawa 2011.