W procesie wychowania dziecka żadnemu rodzicowi, czy opiekunowi nie są obce zachowania, którym przewodzi buntownicze nastawienie młodego człowieka do ustalonych zasad, bądź wyznaczanych obowiązków. Dzieci nie rzadko łamią ustalone reguły postępowania, testują granice opiekunów, czy nie wypełniają powierzanych im obowiązków.
Czy istnieje zatem skuteczny sposób, aby okiełznać problematyczne zachowanie dziecka i sprawić, by stało się posłuszne i z uśmiechem na twarzy wykonywało polecenia rodziców? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, gdyż każdy człowiek jest inny, indywidualnie wyjątkowy, w związku z czym na próżno by szukać złotej reguły postępowania odpowiedniej dla każdej jednostki.
Można jednak próbować wpłynąć na zachowanie młodego człowieka odwołując się do szeroko znanej teorii psychologicznej, mówiącej o tym, iż pożądane zachowanie dziecka należy wzmacniać, nagradzać celem zwiększania częstotliwości jego występowania.
Zatem, w jaki sposób je nagradzać, co zrobić, gdy oczekiwane zachowanie jednak się nie pojawia i w końcu, w jaki sposób rozliczać dziecko z aprobowanego zachowania?
Na powyższe pytania odpowiedzi udziela technika systemów żetonowych. Jest to metoda mająca na celu wzmacnianie zachowań dziecka, które pojawiają się rzadko lub wcale, a rodzicowi szczególnie zależy na ich wzmocnieniu. Co istotne, można zacząć ją stosować już w odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym. Górna granica wiekowa w zasadzie nie istnieje. Metoda świetnie sprawdza się także z dziećmi starszymi, czy dorastającymi nastolatkami.
Poniżej zamieszczona została instrukcja dotycząca jej stosowania.
1. Punktem wyjścia jest ustalenie zasad obowiązujących w domu (kontrakt dziecko- rodzic).
2. Kolejno sporządzamy wspólnie z dzieckiem listę atrakcyjnych nagród (przykładowo 10), które może otrzymać za stosowanie się do ustalonych zasad.
3. Wybieramy z nich przykładowo 5 nagród małych, 3 nagrody średnie i 2 nagrody duże.
4. Powstałą listę nagród dzielimy na nagrody małe (przysługują za zdobycie od 2/3 do całej dziennej wartości możliwych do zdobycia punktów), nagrody średnie (wartość równa się ilości punktów możliwych do zdobycia w ciągu tygodnia) i nagrody duże (wartość równa się możliwych do zdobycia punktów w ciągu 2 tygodni do miesiąca).
5. Nadajemy odpowiednią wartość punktową zachowaniom, które chcemy wzmacniać (staramy się nadać wyższą wartość punktową tym zachowaniom, które bardziej cenimy).
6. Ustalamy, ile razy dziennie dane zachowanie może być punktowane (aby dziecko np. nie pakowało plecaka kilka razy dziennie).
7. Wybieramy rodzaj żetonów przyznawanych dziecku (kolorowe karteczki z konkretną ilością punktową, plusiki w przygotowanym terminarzu, itp.).
8. Zasady, jak i przyznawane punkty, umieszczamy w widocznym dla dziecka miejscu (np. na lodówce, na tablicy korkowej, itp.).
9. Rozliczamy dziecko z wywiązywania się z zasad codziennie o regularnej porze (np. codziennie o godzinie 19:00 jako podsumowanie dnia/ co tydzień o regularnej porze, np. niedziela godzina 17:00/ co miesiąc w każdą ostatnią sobotę miesiąca o godzinie 19:00).
Przedstawiona powyżej metoda wzmacniania pożądanych zachowań dziecka cechuje się dużą skutecznością, gdy jest w prawidłowy sposób realizowana. Niesamowicie istotna jest konsekwencja rodzica. Dziecko musi wiedzieć, że jego zachowanie jest uważnie obserwowane przez cały czas i jego wysiłki są doceniane.
A co w momencie, gdy pomimo wizji otrzymania nagrody dziecko nie ma motywacji do skrupulatnego wypełniania obowiązków? Wtedy należy się zastanowić, czy ustanowione nagrody są dla niego rzeczywiście atrakcyjne. Młody człowiek może nie chcieć angażować się w wykonywanie zadań, gdyż wizja „wynagrodzenia”, które otrzyma, nie jest wcale tak obiecująca, jak zakładają rodzice. Należy zatem na bieżąco monitorować nastawienie dziecka i w razie konieczności modyfikować listę nagród, bądź negocjować z nim warunki kontraktu.
Rodzicu, pamiętaj, że na wychowanie młodego człowieka i modyfikowanie jego sposobu zachowania nie ma złotej rady. Należy próbować różnych technik wychowawczych i stale pogłębiać wiedzę dotyczącą własnego dziecka. Być może, czytając ten artykuł, właśnie odkryłeś coś, co może okazać się skuteczne. Powodzenia!
Na podstawie: Kołakowski A., Pisula A. (2009). „Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna”, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
opracowanie: mgr Patrycja Szczepanik, psycholog