Przemoc to celowe użycie siły fizycznej albo władzy przeciwko drugiemu człowiekowi lub grupie ludzi, prowadzące lub stwarzające ryzyko uszkodzenia ciała, śmierci, krzywdy psychicznej.
Przemoc w rodzinie to każdorazowe działanie jednego z członków rodziny lub zaniedbanie, które zagrażają życiu, cielesnej i psychicznej integralności lub wolności innego członka tej samej rodziny, bądź poważnie szkodzą jego osobowości. (Browne K., Herbert M.,1999).
Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180 poz. 1493 ze zm.) przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych (w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego), a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Wyróżniamy cztery formy przemocy wobec dziecka: przemoc fizyczną, przemoc psychiczną, zaniedbywanie dziecka oraz wykorzystywanie seksualne.
Według WHO o przemocy fizycznej mówimy, gdy ”dziecko doznaje faktycznej fizycznej krzywdy lub jest nią potencjalnie zagrożone w wyniku działań bądź zaniechania działania ze strony rodziców” (1999).
Przemoc fizyczna polega na różnej gamie form zachowania o różnym stopniu nasilenia np. wymierzaniu policzków, biciu, kopaniu, parzeniu dziecka, ciągnięciu za włosy, szturchaniu, szarpaniu, wykręcaniu rąk, zatykaniu ust i nosa itp. np. podczas odrabiania zadań. (Por. J. Pospiszyl: [w]:”Przemoc w rodzinie” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 194 , str. 94).
Jednym z przykładów przemocy wobec małego dziecka jest potrząsanie dzieckiem. Dzieci w wieku do 6 miesiąca życia mają słabo rozwinięte mięśnie szyi i karku. Niezrośnięte szwy czaszki i ciemiączka pozwalają na naprzemienne ruchy głowy i mózgu. W konsekwencji prowadzi to do przerwania bardzo małych naczyń włosowatych, wypełniających przestrzeń pajęczynówkową między oponą twardą a czaszką. Może doprowadzić do ciężkiego uszkodzenia mózgu, uszkodzenia rdzenia kręgowego, opóźnienia umysłowego, ślepoty i niedosłuchu.
Rzadkim przypadkiem krzywdzenia dzieci polegającym na wprowadzaniu dziecka najczęściej przez matkę, w stan choroby jest Zespół Münchausena per prokura, inaczej przeniesionym Zespołem Münchausena. Matka wymyśla nieistniejące objawy choroby u dziecka, podaje dziecku leki, głodzi dziecko, fałszuje wyniki badań po to, aby jej dziecko uznane było za chore, a ona dzięki temu mogła otrzymać współczucie, troskę od rodziny, sąsiadów otoczenia itp.
Warto pamiętać, że rodzice, którzy krzywdzą swoje dzieci, starają się to ukryć. Mogą oni świadomie wprowadzać innych ludzi w błąd, mówiąc np. że uraz powstał w wyniku zabawy z rodzeństwem, że dziecko samo upadło, że odkręciło kran z gorącą wodą itp. Ważna jest cykliczność, częstotliwość (obserwacja siniaków), ślady odbitych przedmiotów, ugryzienia, rodzaje oparzeń (żelazko, papieros).
Przemoc psychiczna to słowne lub niewerbalne groźby użycia przemocy wobec osoby lub tego, co do niej należy, ten rodzaj przemocy przejawia się m.in. poprzez poniżanie, ośmieszanie, świadome lub nie odrzucenie emocjonalne, niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka, agresję słowną, zastraszanie dziecka, stosowanie pogróżek, szantażu, manipulowanie dzieckiem, wywoływanie poczucia winy, nadopiekuńczość, wyrzucanie dziecka z domu, niewypuszczanie dziecka z do domu.
Zaniedbywanie dziecka to chroniczne lub incydentalne niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka, nierespektowanie jego praw, powodujące zaburzenie jego zdrowia. W ramach zaniedbywania dziecka możemy mówić o zaniedbywaniu fizycznym (wyżywienie, pielęgnacja, higiena, wypoczynek), zaniedbywaniu zdrowia (brak szczepień, nieleczenie stanów chorobowych), zaniedbywaniu edukacji dziecka (brak zadań, przyborów szkolnych) i zaniedbywaniu emocjonalnym (potrzeb psychicznych dziecka: miłości, bliskości, kontaktu fizycznego, czułości).
Opracowanie:
Bernadetta Kogut, psycholog
Monika Sęk, psycholog-pedagog
Elżbieta Wzorek, psycholog