Integracja sensoryczna to proces, który niełatwo opisać i wyjaśnić. Większość z nas nie ma
z nią problemu, więc nie zastanawia się nad jej znaczeniem oraz funkcjami, które sprawuje.
Jakie funkcje spełnia SI?
Integracja sensoryczna w skrócie określana jako SI jest procesem, który niezależnie od nas zachodzi w naszym mózgu. To umiejętność gromadzenia przez mózg informacji ze wszystkich systemów zmysłowych (wzrok, słuch, równowaga, dotyk, czucie ruchu-kinestezja), ich segregacji, rozpoznania, analizy i integrowania z wcześniejszymi doświadczeniami, w sposób umożliwiający ich dalsze wykorzystanie. Mówiąc prościej jest to zdolność dziecka do odczuwania, rozumienia i organizowania informacji dostarczanych przez zmysły z otoczenia oraz własnego organizmu. To pewnego rodzaju fundament, na którym opiera się proces edukacji oraz poznawania i postępowania zgodnie z normami obowiązującymi w społeczeństwie.
W codziennych sytuacjach nasze dzieci otacza bardzo duża ilość bodźców. Ważną rolę pełni wtedy funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Gdy działa sprawnie i bez żadnych zakłóceń, to potrafi gromadzić te doświadczenia i prawidłowo je analizować. Dzięki temu dziecko wie, jak się zachować w różnych sytuacjach, np. przykładając rękę do ciepłego naczynia szybko ją cofnie, ponieważ jego mózg zakwalifikuje to do wrażeń nieprzyjemnych, bólowych.
Niestety, nie każdy układ nerwowy jest tak sprawny, aby sprawnie przekazać odpowiednie dane naszemu ciału. Gdy proces ten na którymś etapie jest zaburzony i nie działa prawidłowo, wtedy pojawiają się różne trudności i problemy.
Wyobraźmy sobie dziecko, które nieustannie zaczepia inne dzieci, nie jest w stanie usiedzieć na swoim miejscu, szarpie i gryzie. Rodzice często doświadczają takich sytuacji z tzw. niegrzecznymi czy niewychowanymi dziećmi. Jak się jednak często okazuje, to nie zawsze jest ich wina. Po prostu nie są w stanie poradzić sobie ze sprzecznych informacjami, które wysyła ich mózg, co w efekcie powoduje problemy z zachowaniem, nauką, jedzeniem czy funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej.
Zaburzona integracja bodźców sensorycznych może zatem sprawić, że zwykłe czynności dnia codziennego znacznie utrudnią funkcjonowanie dziecka i negatywnie wpłyną na jakość życia.
Rozwój integracji sensorycznej jest zależny od:
- właściwości i tempa rozwoju układu nerwowego,
- gromadzonych doświadczeń przez dziecko,
- otoczenia dziecka.
Przyczynami zaburzeń przetwarzania sensorycznego są:
- czynniki ryzyka, występujące w okresie prenatalnym, czy okołoporodowym,
- nieprawidłowy rozwój odruchowy dziecka,
- nieprawidłowy lub opóźniony rozwój psychomotoryczny dziecka,
- wolniejsze tempo dojrzewania układu nerwowego lub jego systemów,
- nieprawidłowości w modulacji wrażeń odbieranych przez dziecko.
Zaburzenia SI wpływają m.in. na takie obszary funkcjonowania dziecka, jak:
- uwagę i pamięć, co przekłada się na wszystkie funkcje poznawcze,
- funkcjonowanie emocjonalne, np. regulowanie emocji czy adekwatne reakcje,
- rozwój poszczególnych zmysłów,
- motorykę małą i wielką,
- rozwój mowy i komunikacji,
- relacje z innymi osobami.
Zachowania, które mogą wskazywać na problemy z integracją sensoryczną:
- ma trudności z jedzeniem,
- jest niezdarne, słabo skoordynowane, ma trudności z ubieraniem się,
- nie jest samodzielne,
- ma problemy z utrzymaniem równowagi, często przewraca się na prostej drodze,
- często wpada na stojące przedmioty,
- ma problem z koncentracją uwagi, często się rozprasza,
- przyjmuje nieprawidłowa postawę przy stoliku lub ławce –podpiera głowę, zjeżdża
z krzesła, - jest nadruchliwe, nie może usiedzieć w jednym miejscu, często zmienia aktywności
i pozycje ciała, - uwielbia karuzelę i huśtawki lub ich unika,
- porusza się nieadekwatnie do sytuacji -zbyt wolno lub zbyt szybko,
- jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża, bywa uparte, niezadowolone bez przyczyny, ciężko zrozumieć przyczynę jego zachowania,
- trudno mu nauczyć się jazdy na rowerze, hulajnodze,
- czuje się niepewnie na niestabilnym podłożu np. materacu,
- dziecko jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem, często wybudza się
w nocy, - przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłogi, np. wejść na schody,
- nie toleruje zabiegów higienicznych np.: mycie głowy, kąpiel, obcinanie włosów, paznokci,
- nie lubi się przytulać, nie lubi niespodziewanego dotyku lub przeciwnie nadmiernie obściskuje, dąży do mocnego kontaktu fizycznego,
- nie znosi metek od ubrań,
- zwykle odmawia ubierania nowych rzeczy, woli nosić stare, często już znoszone rzeczy,
- nadmiernie zwraca uwagę na brudne dłonie, unika brudzących zabaw,
- nie adekwatnie dopasowuje siłę do zadania,
- unika zabaw zespołowych z kolegami, rodzeństwem, jest kiepskim zawodnikiem
w zespole np. myli kierunki, jest zagubione na boisku, - sprawia wrażenie, że nigdy się nie męczy lub wręcz przeciwnie męczy się bardzo szybko,
- ma problem z zaplanowaniem ruchu, nie wie od czego zacząć wykonanie nowej czynności,
- w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by się odnaleźć
w otoczeniu, - uwielbia ekstremalne przeżycia np. skoki na głęboka wodę, szybką jazda na nartach na tzw. „krechę”, szybkie zjeżdżalnie wodne, ciągle mu mało, nie zwraca uwagi na niebezpieczeństwo,
- ma trudności szkolne np. z czytaniem i pisaniem, cięciem nożyczkami, odwraca litery, cyfry, ma trudności w przepisywaniu z tablicy, nie ma dominacji jednej ręki,
- silnie reaguje na bodźce na twarzy, rękach i stopach,
- unikanie kontaktu fizycznego z niektórymi „materiałami” jak np. piasek, pasta, farby do malowania palcami,
- nie toleruje nowych potraw, ma wąski repertuar żywieniowy,
- silna niechęć do pewnych czynności pielęgnacyjnych, np. mycia zębów, mycia twarzy, czesania lub obcinania paznokci lub włosów.
Pojedyncze objawy niekoniecznie są wskazaniem do diagnozy, jednak już kilka z nich powinno skłonić do wykonania pełnej diagnozy zaburzeń integracji sensorycznej.
Metoda integracji sensorycznej jest także wykorzystywana w profilaktyce trudności
w uczeniu się i problemów rozwojowych oraz jako forma wspomagania prawidłowego rozwoju dziecka.
Polecana literatura:
Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, Warszawa 2010
Ayres J., Dziecko, a integracja sensoryczna, Gdańsk 2015
Małgorzata Charbicka „Integracja sensoryczna przez cały rok”, Wydawnictwo Diflin S.A., Warszawa 2017
Arnwine B.- „Rozpoczynanie terapii integracji sensorycznej”, Harmonia, Gdańsk 2018
Opracowała: Wioletta Rymanowska, pedagog