Przemoc ma różne oblicza. Czas pandemii, izolacja, ograniczenie bezpośrednich relacji rówieśniczych na rzecz wirtualnych, nauczanie zdalne z pewnością wpłynął na funkcjonowanie emocjonalno-społeczne młodych ludzi. Specjaliści zwracają uwagę na nasilenie zjawiska cyberprzemocy.
Termin cyberprzemocy jest to literalne tłumaczenie pojęcia z języka angielskiego: cyberbullying. Cyber – odnosi się do zastosowania przemocy z wykorzystaniem Internetu, nowoczesnych technologii komunikacyjnych, narzędzi typu elektronicznego, takich jak SMS, e-mail, fora dyskusyjne w Internecie, witryny internetowe, portale społecznościowe. Słowo przemoc (ang. bullying) opisuje celowe akty godzące w osobistą wolność osoby lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody, łamiące społeczne zasady wzajemnych relacji.
Badacze tej tematyki stwierdzają, że cyberprzemoc jest formą przemocy rówieśniczej. Jednak większa aktywność potencjalnych agresorów w sieci wynika stad, że :
- są przekonani o swojej anonimowości, działają z ukrycia, a nie w bezpośrednim kontakcie twarzą w twarz;
- mogą przygotować agresywną treść w dowolnym i dogodnym dla siebie czasie;
- „na spokojnie”, nie ma wtedy potrzeby reagowania na bieżąco, jak jest np. w przypadku rozmowy osobistej, wideo;
- mogą działać w dowolnym czasie, a ofiara nie ma możliwości ucieczki ze względu na dostępność profilu przez cały czas w sieci.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że zjawisko cyberprzemocy dotyczy osób niepełnoletnich (nie ukończyły osiemnastego roku życia). Natomiast dorośli, którzy przejawiają takie zachowania, dopuszczają się cyberprześladowań lub cybernękania.
Rodzaje cyberprzemocy:
- Flaming oznacza w języku angielskim prowokacyjne wiadomości, złośliwe ataki, obelgi, podburzające uwagi innych użytkowników serwisów dyskusyjnych i społecznościowych. – Prześladowanie
- harassment oznacza dokuczanie poprzez regularne przesyłanie nieprzyjemnych wiadomości do ofiary za pomocą elektronicznych kanałów komunikacji. Naukowcy często zamiennie używają terminów prześladowanie i mobbing elektroniczny.
- Impersonation, inaczej kradzież tożsamości czy podszywanie się polega na udawaniu przez sprawcę w cyberprzestrzeni, że jest kimś innym, to znaczy ofiarą. Jest to także bezprawne wejście w posiadanie danych, wykorzystywanie wcześniej skradzionych haseł do logowania się na konta ofiary w celu wysyłania z niego do innych osób obraźliwych, niestosownych treści.
- Outing polega na upublicznianiu tajemnic, udostępnienia osobom trzecim prywatnych materiałów innych osób takich jak zdjęcia, zapisy rozmów. Sprawca mógł zdobyć materiały w sposób nielegalny (kradzież ich z telefonu lub komputera ofiary) oraz w sposób legalny (ofiara sama, ufając sprawcy, powierzała mu sekrety). Należy wyszczególnić także seksting czyli przesyłanie sobie nagich lub półnagich zdjęć. Zdjęcia mogą zostać zapisane, wykorzystane do szantażu, opublikowane bez wiedzy i zgody osoby, która wysłała zdjęcia.
- Cyberstalking, inaczej cyberharassment, polega na nękaniu ofiary poprzez Internet, ciągłych próbach nawiązania kontaktu, mimo wyraźnego sprzeciwu, dokonywanie zamówień na jej adres, inicjowanie spotkań z osobami trzecimi lub uciekanie się do gróźb, wysyłanie SMS-ów i maili. –
- Mowa nienawiści, czyli hejt to określenie działań w Internecie mających na celu wywołanie negatywnych emocji u adresata, zranienie go, wyśmianie, obrażenie. Może mieć formę atakowanie kogoś nienawistnym słowem, szydzącą grafiką, ośmieszającym zdjęciem lub filmem.
- Wykluczanie z grona „znajomych” w Internecie, z grupy np. klasowej, celowe ignorowanie czyjejś aktywności w sieci. – Uporczywe zgłaszanie strony/profilu jako łamiącej regulamin, co może skutkować zablokowaniem/zamknięciem strony/profilu.
Konsekwencje cyberprzemocy
Przemoc, której młodzież doświadcza w Internecie, jest często przedłużeniem konfliktów przeniesionych ze środowiska rówieśniczego, np. ze szkoły czy klasy. Jednak cyberprzemoc może mieć poważniejsze konsekwencje dla osoby doświadczającej przemocy m.in. z uwagi na znacznie ograniczoną możliwość obrony. Negatywne konsekwencje doświadczania cyberprzemocy ujawniają się w wielu obszarach funkcjonowania młodego człowieka, np. w postaci obniżonego poczucia wartości, trudności w relacjach interpersonalnych, odczuwania lęku. Skutki doświadczania cyberprzemocy bywają często długoterminowe.
Odpowiedzialność karna za zjawisko cyberprzemocy
Zjawisko cyberprzemocy w polskim prawodawstwie nie widnieje jako czyn zabroniony. Natomiast nie oznacza to, że osoby, które dopuszczają się takich czynów, są bezkarne. Kodeks karny przewiduje odpowiedzialność karną za przestępstwa z artykułów 190, 190a, 212, 216, 267, 268 i 268a. Odpowiedzialność karną z tytułu cyberprzemocy można także ponieść zgodnie z kodeksem wykroczeń (artykuły 107 oraz 141) oraz kodeksem cywilnym (artykuły 23 i 24).
Źródła:
Katarzyna Las „Odpowiedzialność karna za zjawisko cyberprzemocy w świetle prawodawstwa polskiego” Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2020, vol. 14, nr 1
https://www.gov.pl/web/niezagubdzieckawsieci/mniej-niz-zero–reaguj-na-cyberprzemoc
https://fundacja.orange.pl/blog/wpis/cyberprzemoc
Materiały dotyczące cyberprzemocy dla rodziców i nastolatków- liczne publikacje, plakaty i ulotki: https://akademia.nask.pl/publikacje/
Opracowała: mgr Karolina Zając-Feledyn psycholog, doradca zawodowy