„Mózg ucznia, to miejsce pracy nauczyciela” (Manfred Spitzer- niemiecki psychiatra, badacz mózgu).
Neuroedukacja, zwana także neurodydaktyką, educational neuroscience, MBE (mind, brain and education), brain friendly learning, to nowo powstała dziedzina współczesnej dydaktyki, która bazuje na badaniach nad mózgiem odwołując się do neurologicznych uwarunkowań i możliwości intelektualnych ucznia. Mówiąc wprost, to sztuka nauczania i uczenia się przyjazna dla naszego mózgu, która uwzględnia ograniczenia mózgu i lepiej wykorzystuje jego mocniejsze strony.
Człowiek potrafi uczyć się najlepiej ze wszystkich stworzeń na świecie. Narządem, który mu to umożliwia, jest mózg – niczego nie robi lepiej i chętniej, a uczenie nie sprawia mu zazwyczaj trudności.
Kilka faktów o mózgu
Ludzki mózg waży średnio 1400 g i stanowi ok. 3% masy ciała. Średnio zużywa 20% całej energii wytwarzanej przez organizm. Największą część energii pochłania utrzymanie stanu gotowości do przesyłania impulsów między neuronami. Ludzki mózg zawiera na ogół około 100 mld neuronów, które komunikują się ze sobą za pomocą synaps. Liczba możliwych połączeń między neuronami jest większa od liczby atomów we wszechświecie.
Jak przebiega proces uczenia się?
Poprzez proces uczenia tworzą się połączenia synaptyczne, których efektem są zdobyte umiejętności i pozyskana wiedza. Każdy neuron ma tysiące dendrytów, które odbierają informacje z innych neuronów. Uczenie się powoduje więc rozrost dendrytów. Badania dowodzą, iż około 50% zdolności uczenia się rozwija się do czwartego roku życia, a dalsze 30 % przed ukończeniem ósmego. Po ukończeniu dziesiątego roku życia dendryty, które nie wytworzyły połączeń obumierają.
Poglądy na temat generacji ludzkich zachowań zrewolucjonizowały neurony lustrzane, które zostały odkryte na początku lat 90 XX. wieku przez włoskich naukowców. Są to komórki, które odzwierciedlają cudze działania, intencje i emocje. Umożliwiają porozumiewanie się
i uczenie. Na podstawie wiedzy zdobytej o neuronach lustrzanych można powiedzieć, że proces uczenia opiera się na: naśladowaniu, obserwacji dorosłych, którzy dostarczają wzorców, samodzielnym wykonywaniu zadań i szukaniu własnej drogi.
Wydajność ludzkiego mózgu wcale nie jest stała dlatego, że ważną jego cechą jest plastyczność. Uszkodzony mózg może się naprawić i skuteczniej niż wcześniej przyswajać wiedzę oraz dłużej przechowywać ją w naszej pamięci.
Neuroplastyczność (plastyczność mózgu), to stan układu nerwowego, który trwa całe życie, dlatego mózg ciągle reaguje na to, co robimy i czego doświadczamy, przekształcając pod wpływem odbieranych bodźców obwody neuronalne i przystosowując układ nerwowy do danej sytuacji. Ewolucja dała nam mózg, który cały czas zmienia nasz umysł.
Warto o tym pamiętać w kontekście tego, co robimy i czego nie robimy na co dzień, a także tego, co robią i czego nie robią nasze dzieci. Bez wątpienia to, w jaki sposób człowiek organizuje sobie czas i czym się zajmuje, przekłada się na to, jak pracuje jego mózg, o który warto zadbać, by móc cieszyć się sprawnością umysłową przez długie lata.
Co nam daje wiedza o mózgu?
Wiedza o mózgu, pozwoli zrozumieć dziecko i tak zaprojektować środowisko, aby sprzyjało optymalnemu rozwojowi młodych ludzi.
Ludzki mózg budzi się zasypia, zapamiętuje i zapomina, uczy się i odpoczywa, skupia się
i odpręża. Mózg nie lubi tego co banalne, zwyczajne, powszednie. Właśnie dlatego, trzeba pamiętać, by to co chcemy przekazać, co nowe, łączyło się skojarzeniami z tym, co już poznane, by uczeń oczekiwał na kolejne wyzwania, a jego aktywność była jak najbardziej wieloraka. Ludzie są z natury ciekawi świata, chcą go rozumieć jak najpełniej. Wobec tego wszystko, co nieznane, nietypowe, tajemnicze, nie do końca wyjaśnione – przyciąga uwagę.
W jakich sytuacjach mózg uczy się najefektywniej:
- kiedy jesteśmy aktywni,
- kiedy przeżywamy (przeżycia zmieniają się w ślady pamięciowe),
- im głębiej przetwarzamy treść, tym lepiej ją zapamiętujemy,
- w sytuacji pozbawionej lęku uczymy się lepiej, gdyż lęk nie służy uczeniu się; silny lęk powoduje wprawdzie szybkie uczenie się , ale nie sprzyja procesom poznawczym i nie sprzyja połączeniu nowych treści z już znanymi,
- historie sprawiają, że szczegóły, fakty są ciekawe i pozostaną w naszej pamięci,
- im człowiek jest bardziej uważny, tym lepiej zapamiętuje określone treści,
- emocje odgrywają ważną rolę w uczeniu się,
- uczymy się zawsze, kiedy doświadczamy czegoś pozytywnego,
- zapamiętujemy wiadomości, które są nowe, ważne i ciekawe,
- człowiek zawsze uczy się we wspólnocie i wspólna aktywność czy współdziałanie jest prawdopodobnie najważniejszym wzmacniaczem; uczniowie pracując w grupach, uczą się od siebie; nauczyciel staje się przewodnikiem, nie prawodawcą,
- kiedy mamy możliwość spotkania z osobą zafascynowaną swoim przedmiotem; nauczyciel jest najważniejszym ośrodkiem przekazu.
Jaki jest zatem cel neurodydaktyki?
Celem neurodydaktyki jest wspieranie nauczania dzięki osiągnięciom współczesnej psychologii i neuronauki oraz badanie neuronalnych mechanizmów uczenia się, czyli dostarczenie wiedzy na temat procesów uczenia i zapamiętywania oraz określenie, co pomaga, a co zakłóca i hamuje procesy uczenia się.
Jak więc wykorzystać potencjał uczniów zgodnie z rozwojem ich mózgu?
Skuteczna nauka w dużej mierze zależy od środowiska edukacyjnego, które może pobudzać lub wstrzymywać naturalne procesy uczenia się. Natura wyposażyła nas w zespół elementów, który sprawia, że usiłujemy poznać i zrozumieć otaczający świat. Zatem warto wykorzystać ten mechanizm, aby rozbudzić ciekawość poznawczą uczniów oraz ich mocne strony. Z badań nad neurobiologicznymi mechanizmami uczenia wnioskuje się, że najbardziej atrakcyjna, urozmaicona i przyjemna nauka przyniesie najskuteczniejsze efekty.
Lekcje przyjazne mózgowi wykorzystują różnorodne umiejętności i zdolności uczniów.
W trakcie ich trwania każdy jest ważny, może wykazać się swoimi uzdolnieniami, a to sprawia, że czuje się doceniony i zmotywowany do kolejnego działania.
Neuroedukacja to „narzędzie” w rękach nauczyciela, które daje możliwość wykorzystania naturalnych predyspozycji uczniów – lepsze wykorzystanie potencjału uczniów, a przez to stworzenie nauki nie tylko przyjemniejszej, ale i efektywniejszej. Należy pamiętać, aby nauczanie przyjazne mózgowi bazowało na ciekawości poznawczej uczniów, wykorzystywało silne strony mózgu, łączyło wiedzę z emocjami oraz pozwoliło uczniom na stawianie hipotez
i samodzielne szukanie rozwiązań.
Fakty naukowe na temat działania mózgu są wyjątkowo skomplikowane, zatem zachęcam do poszerzenia wiedzy w tym zakresie i lektury związanej z tą dyscypliną – być może, to Twój pierwszy krok do neuroedukacji…
Polecana literatura:
- Żylińska, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Toruń, UMK, 2013
- Spitzer, Jak uczy się mózg, Warszawa, PWN, 2012
- Vetulani, Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice, Homini, 2014
- Chojak, Neuropedagogika, neuroedukacja i neurodydaktyka. Fakty i mity, Difin, 2019
Opracowała: mgr Wioletta Rymanowska, pedagog