Wśród zespołu klasowego, czy grupy przedszkolnej można zaobserwować wiele wzorców zachowań prezentowanych przez uczniów, które nierzadko stają się wyzwaniem dla nauczycieli i wymagają od nich zindywidualizowania metod pracy oraz dużego zaangażowania. Część dzieci cechuje nadpobudliwość psychoruchowa, inne z kolei prezentują zachowania buntownicze, objawiające się częstym wchodzeniem w dyskusje, negowaniem autorytetów, czy agresji w stronę innych. Przytoczone przykłady zachowań nie umykają uwadze nauczycieli i niejednokrotnie dezorganizują przebieg zajęć lekcyjnych. W grupie przedszkolnej, czy szkolnej są również i takie dzieci, które nigdy nie sprawiają problemów w postaci rozmawiania na lekcji, przerywania nauczycielowi, czy hałasowania w trakcie wykonywania zadań. Sprawiają za to wrażenie „cichych myszek”, bezproblemowo wtapiają się w tłum, nigdy nie wychodzą przed szereg i koncentrują wszystkie wysiłki na tym, by przypadkiem nie znaleźć się w centrum uwagi. Za pozorną nieśmiałością i „grzecznością” tych dzieci może jednak stać ogromny lęk, który nie pozwala im na prezentowanie własnego potencjału i dalszy rozwój.
Mutyzm wybiórczy, bo o nim tutaj mowa, inaczej mutyzm selektywny to zaburzenie
o podłożu lękowym. Charakteryzuje się wybiórczością mówienia – werbalnego porozumiewania się. Dziecko w jednym środowisku potrafi się werbalnie komunikować (najczęściej środowisko domowe), w innym zaś zaprzestaje mowy. Brak komunikowania się słownego nie jest spowodowany wadami słuchu, zaburzeniami neurologicznymi, całościowym zaburzeniem rozwojowym, czy zaburzeniami aparatu mowy. Jest to zaburzenie natury psychologicznej, którego podwaliną jest silnie odczuwany lęk.
Zatem, jakie zachowania dziecka/ucznia/uczennicy powinny budzić szczególną uważność i czujność nauczyciela? Poniżej kilka symptomów, które mogą świadczyć o zaburzeniu lękowym
w postaci mutyzmu wybiórczego.
- Dziecko nie komunikuje się swobodnie z wszystkimi osobami, rozmawia z wybraną (zwykle wąską) grupą osób, bądź milczy w stosunku do wszystkich osób ze szkoły/przedszkola;
- Dziecko sprawia wrażenie odizolowanego od rówieśników, przybiera bierną postawę wobec nich, sprawia bardziej wrażenie podążającego za nimi niż aktywnego uczestnika grupy;
- Dziecko nie konsumuje pokarmów w obecności grupy, ma trudność z jedzeniem w towarzystwie,
- Dziecko nie zgłasza potrzeb nauczycielom, bądź robi to za pomocą gestów, postawy ciała, m.in. chęć wyjścia do toalety, czy pogorszenie samopoczucia;
- W momencie nawiązania rozmowy z dzieckiem wykazuje ono tendencję do unikania kontaktu wzrokowego, jest wyraźnie speszone i okazuje duże zakłopotanie;
- Pomimo posiadanej wiedzy dziecko nie dzieli się nią na forum klasy/grupy, nie zgłasza się do odpowiedzi, nie uczestniczy w dyskusjach, pogadankach;
- W momencie udzielania odpowiedzi dziecko mówi szeptem, bądź półszeptem, jego wypowiedzi są bardzo ciche, tak jakby chciało by nikt ich nie usłyszał,
- Dziecko w momencie wywołania do odpowiedzi przybiera lękową, zamkniętą postawę ciała, obserwuje się wyraźne napięcie w ciele, silny dyskomfort,
- Dziecko nie stosuje form grzecznościowych, nie mówi „dzień dobry”, „do widzenia”, „dziękuję”.
Powyższa lista nie prezentuje wszystkich możliwych zachowań dziecka z mutyzmem wybiórczym. Każda jednostka jest inna, zatem i spektrum symptomów będzie tutaj indywidualne. Jest to jednak zbiór najpowszechniejszych oznak, które powinny wzbudzić czujność nauczyciela i skłonić go do podjęcia odpowiednich działań.
Zatem, jak nauczyciel powinien postąpić w sytuacji zaobserwowania niepokojących objawów u swojego ucznia/ uczennicy? Punktem wyjścia będzie rozmowa wychowawcy/ pedagoga/ psychologa szkolnego z rodzicami. Przekazanie im własnych spostrzeżeń, poszerzonych o opinię i obserwacje od innych nauczycieli oraz pracowników szkoły. Następnie kluczowe będzie pokierowanie rodzica/ opiekuna dziecka do instytucji świadczących adekwatną do problemu pomoc.
Placówkami ściśle współpracującymi z przedszkolami oraz szkołami są publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Rodzic powinien złożyć w poradni stosowny wniosek wraz z opinią
o dziecku z przedszkola/ szkoły, która zawierać będzie aktualny opis funkcjonowania ucznia/uczennicy.
Należy pamiętać, iż tylko wspólne działania rodziców, nauczycieli i specjalistów poradni mogą przynieść oczekiwany efekt.
Źródła:
Bystrzanowska, E., Bystrzanowska, M. (2021). Mutyzm wybiórczy. Skuteczne metody terapii.
Bystrzanowska, M. (2021). Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów.
Opracowanie: mgr Patrycja Szczepanik-Uchwat, psycholog