Samoocena to subiektywna ocena własnej osoby, czyli mówiąc prościej, to, co sami myślimy o sobie, pozytywna lub negatywna postawa w stosunku do samego siebie. Ta ogólna postawa w stosunku do samego siebie wpływa na nasz nastrój oraz wywiera silny wpływ na pewne nasze zachowania. Podstawą samooceny jest samowiedza, czyli zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Samoocena jest oceną samego siebie, głównie w odniesieniu do innych osób. Jest oparta na porównywaniu i dążeniu do bycia lepszym.
Zdrowa samoocena polega na myśleniu o sobie i swojej wartości w wyważony sposób. Musimy zaakceptować, że wszyscy mamy słabości i podjąć decyzję o pracy nad nimi. Musimy też rozpoznać i umieć docenić nasze mocne strony. Należy również pamiętać o tych cechach i umiejętnościach, które są neutralne.
Czy to tak ważne, co dziecko myśli o sobie? Oczywiście, przecież dziecko kiedyś stanie się dorosłe i wtedy poczucie własnej wartości będzie odgrywać ważną rolę w jego życiowych wyborach.
Najważniejszą rolę w procesie kształtowania się samooceny ma niewątpliwie rodzina, osoby najbliższe, od których zależy funkcjonowanie psychospołeczne dziecka.
W środowisku rodzinnym powinny być realizowane potrzeby biologiczne i psychiczne. Zaspokojenie podstawowych potrzeb takich jak: poczucie bezpieczeństwa, przynależności, miłości i uznania ma bardzo duży wpływ na kształtowanie się osobowości, a tym samym samooceny. Dlatego istotne jest żeby rodzina wspierała dziecko w tym procesie przez cały okres dorastania, ale również w okresie dorosłości.
Najgorsze z możliwych rozwiązań ma miejsce wówczas, gdy dziecko z uwagi na brak sukcesów, ciągłe rozczarowania i porażki traci entuzjazm, fascynację, zaangażowanie i zaczyna postrzegać siebie jako bezwartościowego. Taka postawa może mieć ogromnie negatywne konsekwencje, zarówno dla samego ucznia, jak i dla innych.
Nieustannie stwarzaj dziecku okazje by mogło rozwijać swój potencjał, budować pozytywny obraz samego siebie. To rodzice i ich myślenie, oczekiwania, komunikaty kierowane do dziecka są, szczególne dla młodszych dzieci, źródłem informacji o sobie samym. Nie denerwuj się również, gdy zaczniesz tracić ten autorytet. To naturalne, że starsze dzieci bardziej będą słuchać opinii rówieśników niż rodzica – wtedy jednak możesz przyjąć rolę wspierającą, nazywać emocje odczuwane przez dziecko, omawiać sposoby na poradzenie sobie z nimi.
Niskie poczucie własnej wartości rodzi się, kiedy rodzice wobec dziecka postępują w następujący sposób:
- porównują je do innych;
- krytykują je przy innych;
- wyśmiewają je;
- dokuczają czy drażnią je, dając „podwójne komunikaty” (ironia, sarkazm, żarty obrażające godność dziecka);
- mówią, że się do niczego nie nadaje;
- nie wierzą w jego możliwości;
- często karcą i ostro je krytykują;
- grożą;
- wyręczają;
- są nadopiekuńczy;
- nie zauważają jego pozytywów czy sukcesów, skupiając się na negatywach;
- podkreślają porażki, niedociągnięcia, trudności;
- często mówią: „Powinieneś umieć.”, „Trzeba było.” lub „Nie rób tego.”, „Nie wolno.”
- mają względem niego nierealne oczekiwania (nieadekwatne co do możliwości psychofizycznych dziecka lub nadmiernie wygórowane);
Do czego może prowadzić niska samoocena u dziecka:
- Całkowita odporność na pochwały – dziecko wątpiące w swoją wartość wszelkie słowa uznania, otuchy uważa za fałszywe. Żaden komplement nie ma dla niego wartości, ponieważ jest nieprawdziwy.
- Przyciąganie prześladowców – dzieci z niską samooceną po cichu znoszą okrucieństwa, nadużycia, nieprzyjemności czy akty przemocy. Nie mają ochoty się sprzeciwiać, uważają bowiem, że w pełni zasługują na takie właśnie traktowanie. Często sprawcy tłumaczą swoje postępowanie, mówiąc, że ta osoba sama tego chciała.
- Odmowa podejmowania wyzwań – dzieci te często żyją zgodnie z utartymi schematami, nie chcą się wyróżniać z tłumu, nie chcą być aktywne, podejmować działań mających na celu dążenie do zmiany, rozwoju. Może to prowadzić do całkowitej rezygnacji i przeświadczenia, że doświadczanie wszystkich porażek i rozczarowań jest sposobem na życie.
- Słuchanie wewnętrznego krytyka – dzieciom z zaniżoną samooceną wciąż towarzyszy wewnętrzny krytyk, czyli głos składający się z uwewnętrznionych komunikatów werbalnych i niewerbalnych innych osób. Dziecko przyswaja te komunikaty i z biegiem czasu uznaje, że są prawdą, faktem dotyczącym jego osoby. Wewnętrzny krytyk jest zabójcą spontaniczności, kreatywności, odwagi.
- Autoagresja – uczeń, któremu brakuje przekonania, że ma własną wartość, jest na siebie wściekły. Swoje emocje najczęściej werbalizuje poprzez samookaleczenia i zaburzenia odżywania.
- Zachowania antyspołeczne – może się zdarzyć, że dziecko, które nie potrafi wywierać pozytywnego wpływu, będzie chciało wywrzeć wpływ negatywny. Dodatkowo zachowania antyspołeczne mogą być odpowiedzią na przemoc, jakiej dziecko doświadczyło.
- Ucieczka w wyobraźnię – niektóre dzieci szukają ukojenia w fantazji, uważają, że są bezwartościowe, dlatego powinny za wszelką cenę stać się kimś, kto pozwoli im „nabrać wartości”. Wówczas dziecko za wszelką cenę chce być inną osobą, np. najlepszym kolegą, najlepszym uczniem, najlepszym wolontariuszem, co często jest ponad jego możliwości.
Bibliografia:
Margot Sunderland, „Niska samoocena u dzieci”
Opracowała: mgr Agnieszka Śliwa, pedagog