Zaburzenie ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) dotyka wiele dzieci, powodując trudności w nauce, które przysparzają problemów zarówno im samym, jak
i ich rodzicom oraz nauczycielom. ADHD wiąże się z charakterystycznymi objawami, takimi jak brak możliwości skupienia uwagi, impulsywność oraz nadruchliwość. Te cechy mogą prowadzić do niepowodzeń szkolnych i negatywnie wpływać na rozwój dziecka oraz jego ocenę.
Czym jest ADHD i jak się może przejawiać?
ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zaburzenie neurorozwojowe charakteryzujące się trudnościami w utrzymaniu uwagi, nadmierną impulsywnością i/lub nadruchliwością. Zaburzenie to występuje u około 5-7% dzieci na świecie i może utrzymywać się w dorosłości.
Według klasyfikacji DSM-5, ADHD dzieli się na trzy podstawowe typy:
- Typ z przewagą zaburzeń uwagi (ADD) – objawia się trudnościami w koncentracji
i organizacji. - Typ hiperaktywno-impulsywny – dominuje nadruchliwość oraz impulsywność.
- Typ mieszany – łączy cechy obu powyższych.
Dzieci z ADHD często są nazywane „niegrzecznymi” z powodu niezrozumienia ich zachowań. Oto główne powody:
Impulsywność
- Przerywają innym w rozmowie lub odpowiadają na pytania bez zgłoszenia się.
- Wykonują działania bez zastanowienia, co bywa odbierane jako brak szacunku.
Nadruchliwość
- Nie potrafią spokojnie siedzieć, wiercą się, wstają w trakcie zajęć.
- Takie zachowania są postrzegane jako lekceważenie zasad.
Problemy z koncentracją
- Nie słuchają poleceń, zapominają je lub wykonują je niedokładnie, co wygląda na celowe ignorowanie dorosłych.
Wywoływanie zakłóceń
- Hałasują, stukają, wiercą się, co przeszkadza innym uczniom i bywa odbierane jako brak wychowania.
Reakcje emocjonalne
- Szybko się złoszczą, płaczą lub reagują agresywnie, co jest mylone z celowym nieposłuszeństwem.
Społeczne stereotypy
- Impulsywność i nadruchliwość odbierane są jako „złośliwość” lub brak szacunku.
- Brak wiedzy o ADHD sprawia, że takie dzieci uznaje się za źle wychowane.
Problemy edukacyjne dziecka z ADHD
Dzieci z ADHD mają trudności z kontrolowaniem swoich działań, co skutkuje licznymi problemami edukacyjnymi. Nie potrafią skupić się na zadaniach takich jak pisanie, czytanie czy rozwiązywanie zadań matematycznych. Są niesystematyczne, popełniają wiele błędów,
a często nie kończą rozpoczętych prac. Dodatkowo szybkie zniechęcanie się do monotonnych zadań prowadzi do unikania wysiłku intelektualnego.
Zaburzenia uwagi:
- Dziecko może nie zapisywać pracy domowej, bo podczas podawania instrukcji myślało o czymś innym.
- Podczas testu matematycznego szybko traci koncentrację i zaczyna rysować na marginesie zeszytu.
Impulsywność:
- W czasie lekcji zadaje pytania niezwiązane z tematem, przerywając nauczycielowi.
- Na boisku popycha inne dzieci, ponieważ chce być pierwsze w grze, co prowadzi do konfliktów.
Nadruchliwość:
- Ciągle kręci się na krześle, tupie nogami, a w skrajnych przypadkach wstaje
i chodzi po klasie. - Na zajęciach plastycznych dziecko zaczyna „bawić się” narzędziami innych uczniów, ponieważ nie potrafi skupić się na jednym zadaniu.
Przyczyną tych trudności jest często zaburzenie funkcji poznawczych, takich jak:
- Analiza wzrokowa – dziecko ma trudności z odróżnianiem liter o podobnym kształcie (np. „b” i „d”), co utrudnia naukę czytania.
- Motoryka mała – zaburzenia precyzji ruchów sprawiają, że pisanie, kolorowanie czy wycinanie stają się wyzwaniem.
- Analiza słuchowa – trudności w różnicowaniu dźwięków podobnych (np. „p” i „b”) sprawiają, że dziecko ma problemy z pisaniem ze słuchu czy rozumieniem poleceń.
Problemy z pamięcią i nauką matematyki
Dzieci z ADHD mają problemy z pamięcią krótkotrwałą, co utrudnia im zapamiętywanie dłuższych poleceń, wypowiedzi czy kolejnych etapów zadania. Przykładowo, podczas czytania tekstu nie pamiętają początku, gdy dochodzą do końca. W nauce matematyki ADHD objawia się trudnościami z opanowaniem podstawowych zasad, takich jak tabliczka mnożenia czy dzielenie. Regularne powtarzanie materiału to jedyny sposób, by dziecko mogło zapamiętać te informacje.
Problemy językowe i komunikacyjne
Dzieci z ADHD mają tendencję do chaotycznych wypowiedzi, które bywają niezrozumiałe dla nauczycieli. Ich zdania często są niepoprawne gramatycznie, odbiegają od tematu lub zawierają informacje przekazane w przypadkowej kolejności.
Wpływ ADHD na relacje społeczne i samoocenę
Podczas lekcji każdy bodziec może rozproszyć dziecko z ADHD – ołówek na ławce, hałas zza okna czy rysunek w książce. Powoduje to, że dekoncentracja jednego ucznia wpływa na całą klasę. Niestety, rówieśnicy często postrzegają dzieci z ADHD jako złośliwe lub niegrzeczne, co prowadzi do ich odrzucenia. Brak akceptacji ze strony grupy obniża ich samoocenę
i zwiększa poczucie inności.
Kilka propozycji wsparcia dla dzieci z ADHD
Dla nauczycieli
- Dostosowanie nauki: nauczyciel może dzielić materiał na mniejsze części i stosować różnorodne metody nauczania np.: materiały wizualne, gry dydaktyczne, krótkie ćwiczenia czy prace grupowe.
- Tworzenie przewidywalnej rutyny i zasad: jasny plan dnia oraz proste reguły
w klasie pozwala dziecku lepiej kontrolować swoje działania. - Minimalizacja bodźców: w klasie należy ograniczyć elementy rozpraszające uwagę (np. posadzić dziecko w spokojnym miejscu, z dala od okna, blisko nauczyciela).
- Wsparcie w organizacji: nauczyciel może przypominać o terminach prac i pomagać dziecku w planowaniu zadań.
Dla rodziców
- Wsparcie w nauce i utrzymanie codziennej rutyny: stałe godziny odrabiania lekcji, posiłków i snu oraz krótkie sesje nauki z przerwami na ruch pomagają dziecku
w organizacji dnia i efektywnego wykorzystania czasu. - Wzmacnianie pozytywnych zachowań i motywacji: chwalenie za każdy wysiłek
i postęp, nawet drobny, buduje w dziecku pozytywne nastawienie do nauki. - Rozładowanie energii: aktywność fizyczna, np. sport lub spacery, pozwala dziecku się wyciszyć i skoncentrować na zadaniach.
- Współpraca ze szkołą – utrzymanie stałego kontaktu z nauczycielami i wspólne ustalanie celów edukacyjnych pozwolą ujednolicić wymagania oraz na bieżąco je modyfikować.
- Terapie wspomagające – korzystanie z zajęć z terapeutą pedagogicznym czy psychologiem czy terapii EEG Biofeedback wspierają dziecko w pokonywaniu trudności.
Dzieci z ADHD nie są niegrzeczne – ich zachowanie wynika z zaburzenia, nie ze złej woli. ADHD wpływa na każdy aspekt jego życia. Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową może osiągać sukcesy w nauce i relacjach społecznych oraz rozwijać swój potencjał jeśli otrzyma odpowiednie wsparcie. Kluczem jest współpraca między nauczycielem a rodzicem, a także indywidualne podejście do potrzeb ucznia. Zrozumienie charakterystyki ADHD pozwala nie tylko łagodzić trudności edukacyjne, ale także budować u dziecka poczucie własnej wartości
i akceptacji.
Bibliografia
- Barkley, R. A. (2021). Deficyt uwagi i nadpobudliwość u dzieci i dorosłych: teoria, diagnoza i leczenie. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Kołakowski, A., & Wolańczyk, T. (2020). ADHD: Podręcznik dla nauczycieli
i rodziców. Gdańsk: Harmonia.
Opracowała:
mgr Wioletta Rymanowska – pedagog, doradca zawodowy, neuroterapeuta EEG Biofeedback