Synestezja: z greckiego „syn” – razem, „aisthesis” – czucie, to postrzeganie bodźca np. wzrokowego przez wiele zmysłów.
Jest to proces automatyczny, wiarygodny i spójny. Synestetyk nie może przejąć kontroli nad swoimi wrażeniami, przywoływać ich na życzenie, czy się ich pozbyć. Wrażenia synestetyczne są trwałe tzn. nie zmieniają się z czasem. Jeśli osoba słyszy określone dźwięki połączone z konkretną barwą, zawsze będzie ją tak odbierała. Reakcja na kolor zostanie zapisana i będzie w taki sposób postrzegana w przyszłości. Synestezja dotyczy ok. 4 % populacji.
Do tej pory opisano ponad 60 odmian synestezji. Najczęściej spotykaną formą jest synestezja grafem – kolor, w której litery kojarzone są z konkretnym kolorem. U każdej osoby może to być zupełnie inna barwa.
Inne przykłady to:
- chromestezja – barwne słyszenie,
- synestezja leksykalno-smakowa, w której wyrazy wywołują bodźce smakowe,
- synestezja kinestetyczno-słuchowa, kiedy ruch wywołuje odczucia dźwiękowe,
- synestezja słuchowa-dotykowa, wywołująca wrażenie dotyku w odpowiedzi na słyszane dźwięki,
- synestezja lustrzana – obieranie spostrzeganych wzrokowo bodźców jakby dotyczyły patrzącej osoby np. widok łaskotania wywołuje łaskotanie.
Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić zjawisko synestezji. Jedna z nich mówi o występowaniu w mózgu dodatkowych połączeń. Inna tłumaczy zjawisko jako zachwianie równowagi między pobudzaniem i hamowaniem impulsów w mózgu. Kolejna zakłada, że u niektórych ludzi nie zanikają połączenia, jak u większości po 3 miesiącu życia. To co jest pewne, to pobudzenie przez określony bodziec więcej niż jednego ośrodka w układzie nerwowym. Synestezja najczęściej występuje od dzieciństwa i prawdopodobnie jest genetycznie uwarunkowana. Rzadziej wynika z choroby, wtedy może pojawić się w późniejszych okresach życia. Synestezja nie jest zaburzeniem psychicznym, ani chorobą, sama w sobie nie podlega leczeniu. Najczęściej nie wpływa negatywnie na jakość życia. Czasami może być przyczyną przeciążenia sensorycznego lub wywoływać nieprzyjemne odczucia np. brzydkie zapachy, ból.
Często osoby z synestezją mogą nie zdawać sobie sprawy, że postrzegają świat inaczej. Zauważono, że występuje częściej u osób z epilepsją i autyzmem. Wiele ludzi, doświadczających synestezji wykorzystuje swoje umiejętności do tworzenia sztuki, obrazów, muzyki itp. Do znanych synestetyków należeli m.in. pisarz Władimir Nabokow, malarz David Hockney czy kompozytorzy Franciszek Liszt i Mikołaj Rimski-Korsakow.
Na podstawie:
Sam Kean, Dziwne przypadki ludzkiego mózgu, Wydawnictwo JK, Warszawa 2017
Opracowanie: mgr Daria Tyro, pedagog, doradca zawodowy