Definicja wypalenia rodzicielskiego została sformułowana po raz pierwszy w latach 80. XX wieku. Zaobserwowano wówczas, że rodzice – podobnie jak pracownicy – mają podobne symptomy świadczące o wypaleniu: wyczerpanie emocjonalne, psychiczne i fizyczne, utrata przyjemności z pełnionej roli, rozczarowanie rolą oraz emocjonalne, psychiczne i fizyczne dystansowanie się od obowiązków wynikających z pełnionej roli: „Nie mam siły być rodzicem, nie chcę nim być, nie lubię siebie jako rodzica i w ogóle nie lubię siebie”.
W przypadku rodziców dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wypalenie może przyjmować specyficzną formę, wynikającą z wyzwań związanych z opieką nad dzieckiem, które może mieć trudności w zakresie komunikacji, interakcji społecznych i zachowań.
Kluczowe aspekty dotyczące wypalenia rodzicielskiego w kontekście opieki nad dzieckiem z autyzmem to:
- Codzienne wyzwania. Rodzice dzieci z autyzmem często muszą radzić sobie z trudnymi zachowaniami, brakiem komunikacji werbalnej, problemami w zakresie umiejętności społecznych, a także trudnościami w nauce codziennych czynności, co może prowadzić do poczucia frustracji i zmęczenia zwłaszcza, gdy brak jest natychmiastowych postępów.
- Izolacja społeczna. Często rodzice doświadczają poczucia izolacji kiedy, ich dziecko ma trudności w interakcjach z innymi dziećmi. Spotykają się z niezrozumieniem ze strony otoczenia, a wyjście do miejsc publicznych (szkoła, sklepy) może być wyzwaniem.
- Trudności z opieką. Dzieci z autyzmem często wymagają specjalistycznej opieki, terapii i nadzoru, co może ograniczać czas rodziców na własne potrzeby i relaks. Częste wizyty
u terapeutów, udział w zajęciach edukacyjnych czy nadzór nad dzieckiem sprawiają, że rodzice mogą odczuwać przeciążenie. - Brak wsparcia. Wiele osób, które nie mają doświadczenia z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, może nie wiedzieć, jak wesprzeć rodziców. To może prowadzić do poczucia osamotnienia w walce z codziennymi wyzwaniami.
- Poczucie winy i odpowiedzialności. Rodzice często czują się odpowiedzialni za postępy swojego dziecka, co może prowadzić do poczucia winy, szczególnie gdy postępy są niewielkie. Dodatkowo obciążenie emocjonalne wynikające z bycia „w ciągłej gotowości” do pomocy dziecku może potęgować stres.
- Obawy dotyczące przyszłości. Rodzice dzieci z ASD często martwią się o przyszłość swoich dzieci, co znacznie potęguje w nich poczucie lęku.
- Rola partnera/partnerki. Relacje małżeńskie czy partnerskie mogą zostać zaburzone, gdy jeden z rodziców czuje się przeciążony opieką. Konflikty mogą wynikać z różnic
w sposobie radzenia sobie z wyzwaniami oraz z braku czasu dla siebie nawzajem.
Wypalenie nie pojawia się nagle, rozwija się stopniowo. Na początku jest to zmęczenie, ale z czasem może przerodzić się w poważne zaburzenia zdrowotne. Najczęstsze objawy wypalenia rodzica to chroniczne zmęczenie (mimo snu i odpoczynku, siły nie wracają), bezsenność częste budzenie się w nocy lub nadmierna senność, bóle głowy i napięcie mięśniowe, co związane jest z permanentnym stresem. Może pojawiać się osłabienie odporności, częste infekcje, przewlekłe przeziębienia czy zaburzenia apetytu, brak ochoty na jedzenie lub kompulsywne objadanie się. Występują również objawy psychiczne, takie jak łatwe wpadanie w złość, brak cierpliwości, skrajne podejście do opieki, nadmierna kontrola lub rezygnacja z własnych potrzeb, przeświadczenie, że robi się za mało dla dziecka. Przytłoczenie obowiązkami nie pozwala się skupić na innych aspektach życia. Pojawiają się uczucie pustki, smutek, obawy o przyszłość. Rodzice zaczynają unikać kontaktów z rodziną, przyjaciółmi, tracą motywację do rozwijania własnych pasji. Mają poczucie niezrozumienia przez innych.
Wypalenie rodzicielskie to poważny stan, który wymaga uwagi i wsparcia. Jeśli rodzice dostrzegają u siebie powyższe objawy ważne jest, aby nie bagatelizować tych sygnałów
i szukać pomocy. Radzenie sobie z tym stanem jest istotne dla zdrowia psychicznego
i fizycznego rodziców oraz dla dobra dzieci. Oto kilka skutecznych strategii, które mogą pomóc w zapobieganiu wypaleniu rodziców:
- Szukanie wsparcia. Nie bać się prosić o pomoc bliskich, przyjaciół czy sąsiadów. Terapia, grupy wsparcia, konsultacje z innymi rodzicami dzieci z autyzmem mogą pomóc
w uzyskaniu wsparcia emocjonalnego, wymianie doświadczeń, dostarczyć poczucia przynależności i zrozumienia. - Dbanie o siebie: Twoje potrzeby też są ważne. Należy pamiętać o zdrowym egoizmie. Około 15 do 30 minut dziennie poświęcić czas tylko i wyłącznie dla siebie w takiej formie jaka nam najbardziej odpowiada. Znalezienie czasu na odpoczynek, hobby i aktywności relaksacyjne może pomóc w utrzymaniu równowagi psychicznej.
- Praktykowanie wdzięczności. Codzienne docenianie małych sukcesów pomaga zmienić perspektywę
- Organizacja i planowanie. Lepsza organizacja może zmniejszyć stres i poczucie przeciążenia. Podziel obowiązki miedzy domowników, nie musisz wszystkiego robić sam/a. Korzystaj z dostępnych form wsparcia np. opieki wytchnieniowej, pomocy specjalistów, rodziny. Naucz się odpuszczać, naprawdę świat się nie zawali, jak dziś nie wyprasujesz ubrań i zamiast gotować zmówisz obiad w restauracji.
- Korzystanie z profesjonalnej pomocy. Skorzystanie z pomocy terapeutów, psychologów czy pedagogów specjalnych może ułatwić życie codzienne nam i dziecku oraz pomóc
w opracowaniu strategii radzenia sobie ze stresem i zapobieganiu wypaleniu. - Akceptacja własnych emocji. Pozwól sobie na odczuwanie trudnych emocji, takich jak smutek, złość czy frustracja. Są one naturalną reakcją na wymagającą sytuację. Im lepiej zostaną zidentyfikowane tym lepiej będzie można nad nimi zapanować. Rozmowa z zaufaną osobą lub terapeutą może pomóc w ich przetworzeniu.
- Edukacja i rozwój umiejętności: Zwiększaj swoją wiedzę na temat zaburzeń, z którymi zmaga się twoje dziecko. Lepsze zrozumienie jego potrzeb i zachowań może zmniejszyć poziom stresu i zwiększyć poczucie kompetencji.
- Ustalanie realistycznych oczekiwań. Zaakceptowanie, że nie wszystko da się kontrolować, może zmniejszyć poczucie frustracji. Bądź dla siebie wyrozumiały i nie stawiaj sobie nierealistycznych wymagań. Każdy ma prawo do błędów i chwil słabości.
Wypalenie rodzicielskie to poważny problem, z którym boryka się wiele rodzin dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Zrozumienie przyczyn tego stanu oraz podjęcie kroków w celu jego złagodzenia może pomóc rodzicom w radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami. Poszukiwanie wsparcia i dbanie o siebie to nie egoizm a konieczność. Bardzo ważne jest, aby rodzice pamiętali, że nie są sami i że istnieje wiele źródeł wsparcia, które mogą im pomóc
w tej trudnej drodze. Właściwe wsparcie i zrozumienie mogą znacząco poprawić jakość życia zarówno rodziców, jak i ich dzieci.
Opracowanie: mgr Anna Ustjanowska, pedagog