Słuch jest jednym z najważniejszych zmysłów człowieka. Dzięki niemu możemy odbierać dźwięki z otoczenia, rozumieć mowę, komunikować się i prawidłowo rozwijać emocjonalnie oraz społecznie. Wady słuchu, czyli różnego rodzaju zaburzenia w odbiorze dźwięków, stanowią poważny problem, szczególnie gdy dotyczą dzieci. Niewykryta lub zaniedbana wada słuchu może prowadzić do trudności w nauce, opóźnienia rozwoju mowy, a nawet izolacji społecznej.
Przyczyny wad słuchu
Zaburzenie słuchu może wystąpić na skutek m.in. następujących czynników:
- genetycznych (dziedziczne uszkodzenia narządu słuchu),
- polekowych (stosowanie leków ototoksycznych),
- chorób matki w czasie ciąży (np. różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia),
- wrodzonych wad budowy i funkcjonowania narządu słuchu,
- uszkodzeń nabytych w wyniku np. urazów, chorób (np. urazy mechaniczne lub akustyczne),
- chorób ogólnoustrojowych lub narządu słuchu, także nawracających (np. częste zapalenia ucha środkowego, infekcje wirusowe i bakteryjne)
Rodzaje wad słuchu
W zależności od miejsca uszkodzenia wyróżnia się trzy główne rodzaje wad słuchu:
Niedosłuch przewodzeniowy – uszkodzenie dotyczy ucha zewnętrznego lub środkowego. Dźwięki nie są prawidłowo przewodzone do ucha wewnętrznego. Przyczyną mogą być np. woskowina, zapalenie ucha środkowego lub uszkodzenie kosteczek słuchowych.
Niedosłuch odbiorczy (czuciowo-nerwowy) – uszkodzenie dotyczy ślimaka lub nerwu słuchowego. To najczęstszy typ trwałej utraty słuchu.
Niedosłuch mieszany – łączy cechy obu powyższych typów, gdy zaburzone jest zarówno przewodzenie, jak i odbiór dźwięków.
Bez względu na typ uszkodzenia narządu słuchu niedosłuch może być obu- lub jednostronny. W zależności od tego, po której stronie wystąpiło uszkodzenie słuchu, dzieci mogą doświadczać trudności o nieco innej charakterystyce.
Do charakterystycznych cech prawostronnego uszkodzenia słuchu zalicza się przede wszystkim następujące trudności w zakresie rozwoju języka:
- zaburzenia mowy,
- trudności w czytaniu i pisaniu,
- trudności w interakcjach słownych,
- trudności w skupianiu uwagi słuchowej na tekstach językowych,
- trudności w rozumieniu treści słuchanego komunikatu językowego,
- problemy z przyswajaniem wiedzy wymagającej sekwencyjnego porządkowania i syntetycznego ujmowania faktów.
Lewostronne uszkodzenie słuchu powoduje trudności w zakresie zachowania i emocji, takie jak m.in.:
- trudności w kontrolowaniu emocji,
- brak pewności siebie w kontaktach z innymi, drażliwość, płaczliwość,
- trudności w zakresie nauki przedmiotów humanistycznych i preferencje w zakresie przedmiotów ścisłych,
- trudności z percepcją muzyki (brak poczucia rytmu, trudności w odtwarzaniu piosenek, nauką gry na instrumentach muzycznych).
Objawy wad słuchu u dzieci zależą od wieku dziecka i stopnia uszkodzenia słuchu.
U niemowląt:
- brak reakcji na głośne dźwięki,
- nieodwracanie głowy w stronę źródła dźwięku,
- brak gaworzenia lub jego zanik.
U dzieci w wieku przedszkolnym:
- możliwy niepokój ruchowy, a nawet objawy podobne do ADHD,
- opóźniony rozwój mowy,
- częste pytania o powtórzenie wypowiedzi,
- brak reakcji na wołanie z innego pokoju,
- głośne mówienie lub zwiększanie głośności telewizora,
- rozumienie świata raczej konkretno-obrazowe niż logiczno-pojęciowe.
U dzieci w wieku szkolnym:
- trudności z nauką, zwłaszcza z czytaniem i pisaniem,
- problemy z koncentracją,
- trudności w zapamiętywaniu treści, w koncentracji uwagi na słuchaniu,
- trudności w odniesieniu się do własnych doświadczeń,
- dosłowne rozumienie tekstów, trudności w posługiwaniu się środkami stylistycznymi, takimi jak metafora, alegoria, oksymoron,
- trudności w dokonywaniu analizy treści w środkach masowego przekazu.
Wada słuchu wpływa nie tylko na rozwój mowy, ale również na emocje, zachowanie i relacje społeczne dziecka.
W wieku niemowlęcym i wczesnodziecięcym – brak reakcji na głos rodziców i dźwięki otoczenia może prowadzić do opóźnienia rozwoju emocjonalnego. Dziecko może sprawiać wrażenie „zamkniętego w sobie” lub mało zainteresowanego otoczeniem.
W wieku przedszkolnym – pojawia się frustracja z powodu trudności w komunikacji. Dziecko może być nieśmiałe, nadmiernie ciche lub przeciwnie – nadpobudliwe. Często ma problemy z nawiązywaniem kontaktów rówieśniczych.
W wieku szkolnym – niedosłuch może prowadzić do trudności w nauce, spadku motywacji,
a w konsekwencji do obniżonej samooceny. Dziecko może unikać sytuacji, w których musi słuchać i odpowiadać, np. lekcji, rozmów grupowych.
Wczesne wykrycie wady słuchu jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka. Dlatego tak ważne są badania przesiewowe słuchu wykonywane już w pierwszych dniach życia. Odpowiednia diagnoza, leczenie oraz rehabilitacja – w tym noszenie aparatów słuchowych czy implantów ślimakowych – mogą umożliwić dziecku pełny rozwój językowy i społeczny.
Świadomość rodziców i nauczycieli w tym zakresie jest niezwykle istotna, ponieważ to oni najczęściej jako pierwsi zauważają niepokojące objawy. Dzięki szybkiej reakcji można zapobiec wielu negatywnym skutkom wady słuchu i pomóc dziecku w osiągnięciu jego pełnego potencjału.
Źródło:
Olechowska Agnieszka; Specjalne potrzeby edukacyjne; PWN; Warszawa 2016
Opracowała: mgr Anna Romanowicz, psycholog, surdopedagog