„- Prosiaczku, nie masz ani krzty odwagi
– Niełatwo jest być odważnym – odparł Prosiaczek lekko pociągając nosem – kiedy jest się
tylko Bardzo Małym Zwierzątkiem”.
Alan Alexander Milne – „Kubuś Puchatek”
Każdy dorosły człowiek w swoim życiu doświadczył kiedyś przykrych emocji: smutku, złości, czy strachu. Dzieci przeżywają podobne emocje. Kiedy więc można uznać je za normalne, a kiedy są przejawem psychologicznego zaburzenia?
Dzieci mogą bać się różnych rzeczy: wejścia do wody, obcych ludzi, odpowiadania w szkole, rywalizacji, wystąpień przed publicznością… Reagowanie lękiem i niepewnością w nowych sytuacjach jest zupełnie normalne. Zaburzenia lękowe wieku dziecięcego charakteryzują się dużo bardziej skrajnymi i trwałymi reakcjami emocjonalnymi. O zaburzeniu możemy mówić, gdy strach i lęk są silne, długotrwałe i przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu. Do zaburzeń lękowych należą m.in. zespół uogólnionego lęku, lęk separacyjny, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, czy fobia szkolna.
W ocenie przeżywanych lęków ważne znaczenie ma etap rozwoju dziecka. Pierwszym lękiem rozwojowym, który możemy zauważyć jest lęk przed separacją od opiekuna; występuje od około 8 miesiąca życia i znacznie zmniejsza się około 2 roku życia. Między 2, a 4 rokiem życia pojawia się lęk przed zwierzętami i przed ciemnością. Między 4 a 6 rokiem życia wraz z rozwojem wyobraźni dziecka zaczynają się pojawiać lęki przed wytworami tej wyobraźni (duchami, potworami, dźwiękami). Po ukończeniu 6 roku życia dzieci częściej zaczynają się bać zranienia, śmierci, tego, że coś złego może przytrafić się samemu dziecku lub innym. W późniejszym okresie – zbliżającej się adolescencji obawy mogą się koncentrować wokół tematu akceptacji przez rówieśników.
Lęki i obawy są naturalnymi wyzwaniami, z którymi styka się każdy człowiek na kolejnych etapach rozwojowych. W zależności od wieku te wyzwania są inne, ale zawsze wymagają rozwoju nowych umiejętności radzenia sobie. Na każdym etapie ważne jest, aby wspierać dziecko w przeżywaniu trudnych emocji, a nie zupełnie pozbawiać go możliwości doświadczania ich. Tylko dzięki uczeniu się w dzieciństwie radzenia sobie w sytuacjach budzących lęki i obawy mamy szansę posiadać tę umiejętność w późniejszym życiu.
Jak wspierać dziecko przejawiające zachowania lękowe:
– dbanie o zwiększanie poczucia bezpieczeństwa u dziecka poprzez np.: zapewnianie dziecka, że jest dla nas ważne, że akceptujemy jego zachowanie, nie krytykowanie dziecka za trudności w nawiązywaniu kontaktu emocjonalnego/słownego z innymi ludźmi;
– pomoc w rozładowaniu napięcia emocjonalnego poprzez np.: ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne, wizualizacje;
– uczenie rozpoznawania, nazywania i wyrażania emocji przy wykorzystaniu m.in. zdjęć obrazujących emocje, bajek i opowiadań, historyjek obrazkowych;
– wzmacnianie poczucia własnej wartości poprzez np.: stwarzanie sytuacji, w których dziecko może osiągać sukcesy, zdobywać pozytywne doświadczenia, częste chwalenie dziecka, zapewnienie, że ma prawo popełniać błędy, itp.;
– zachęcanie dziecka do kontaktów z rówieśnikami poprzez: pomoc w nawiązywaniu relacji, ćwiczenia z dzieckiem podejmowania dialogu, wyjaśnianie, że nawiązywanie relacji z innymi zawsze niesie ze sobą ryzyko odrzucenia i krytyki, ale takie sytuacje zdarzają się wszystkim ludziom.
Literatura:
– Philip C. Kendall Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji, Gdańsk 2004
– M. Walkowiak, A. Wrzesiak, D. Szwugier Terapia ucznia w ramach indywidualizacji nauczania, Łódź 2011
opracowała: Anna Romanowicz – psycholog