Zabawa w rozwoju dziecka odgrywa bardzo ważną rolę. Jest formą ekspresji siebie. Umożliwia przepracowanie emocji, uporządkowanie i utrwalenie zdobytej wiedzy, a także przyczynia się do rozwoju kreatywności. Dzięki zabawie u dzieci rozwija się myślenie symboliczne, uaktywnia się wyobraźnia. Nieoceniony jest również społeczny aspekt zabawy, który umożliwia naukę współdziałania i poznanie zasad relacji międzyludzkich. W toku rozwoju dziecko przechodzi przez różne etapy zabawy przypisane poszczególnym przedziałom wiekowym. W pierwszych miesiącach jest to głównie zabawa własnym ciałem i manipulowanie przedmiotami, następnie pojawiają się zabawy konstrukcyjne, tematyczne, by w wieku sześciu lat osiągnąć umiejętność rozumienia zasad zabawy o charakterze społecznym.
Brak zabawy lub jej specyficzny charakter jest jednym z charakterystycznych objawów autyzmu. Zabawa u osób ze spektrum autyzmu jest bardzo często schematyczna, autostymulacyjna, manipulacyjna. Brak w niej udawania, kooperowania z innymi. Dzieciom z autyzmem trudno jest wyobrazić sobie, że klocek może być samochodem, a patyk samolotem. Dzieci te często wykorzystują zabawki niezgodnie z ich przeznaczeniem. Zdecydowanie bardziej wolą aktywność z przedmiotem niż z drugą osobą, co wiąże się z koniecznością podporządkowania się jej zasadom czy regułom. Często u dzieci z autyzmem zauważyć można fascynacje konkretnymi obiektami i wówczas zabawa jest całkowicie skoncentrowana wokół nich. Przykładem jest nierzadko spotykana fascynacja literami czy cyframi. Są one szybko przez nie zapamiętywane, rozpoznawane, mogą być układane puzzle z tym motywem, oglądane książki, wyszukiwane napisy, odtwarzany alfabet.
Niezwykle ważne więc jest, aby rozwijać u dzieci z autyzmem zdolność do zabawy i uczyć je tego, jak się bawić. Pierwszym i niezbędnym warunkiem jest stworzenie im bezpiecznego środowiska, w którym będą się czuły akceptowane. Ponieważ osoby z autyzmem mają trudności z wyodrębnieniem istotnych elementów z otoczenia, należy przygotować przestrzeń do zabawy, uprzątnąć rozpraszające bodźce. Siadamy z dzieckiem, pokazujemy mu przedmioty, nazywamy je. Uczmy je naprzemienności w zabawie. Służą temu na przykład proste gry – od turlania do siebie piłki, po rozmaite gry planszowe. Pozwólmy odkryć dzieciom radość tworzenia: wspólnie lepmy z plasteliny, rysujmy prace plastyczne. Można wykorzystywać materiały o różnej fakturze. Dla większości dzieci atrakcyjne są zabawki dostarczające wrażeń sensorycznych. Można je wykorzystać, nie zapominając jednak o tym, aby nie obciążać dziecka nadmiarem stymulacji. Podczas zabawy starajmy się też uczyć naśladownictwa – siadamy z dzieckiem na podłodze z dwoma takimi samymi zestawami zabawek (np. lalka i grzebień), skupiamy na sobie uwagę dziecka i pokazujemy, co można zrobić z zabawkami. Następnie prosimy dziecko, aby zrobiło to samo. Nauka zabawy wymaga wiele cierpliwości i czasu. Musimy pamiętać o kilku ważnych kwestiach:
- kierujemy polecenia do dziecka wówczas jeżeli ukierunkujemy jego uwagę i zachęcimy go do kontaktu wzrokowego
- polecenia formułujemy w prostej formie
- często wzmacniamy pozytywnie (pochwały)
- nowych zachowań uczymy metodą „małych kroków”
- generalizujemy – ćwiczymy umiejętności w różnych sytuacjach, z użyciem innych przedmiotów.
Nauka zabawy daje dziecku z autyzmem szansę na stymulującą aktywność, wspiera oddziaływania terapeutyczne. Stwarza możliwość i przygotowuje do samodzielnej aktywności w czasie wolnym. Służy pogłębieniu relacji rodzic-dziecko. Warto w tym miejscu zacytować słowa Carolyn Hooper – „Pracą dziecka jest zabawa. Dzieci uczą się poprzez wszystko, co robią”.
Opracowanie: Aleksandra Flasz-Gębarowska, psycholog, tyflopedagog
Źródła:
Pisula Ewa, „Autyzm – przyczyny, symptomy, terapia”, wyd. Harmonia, 2014
Sabik Magdalena, Szczypczyk Anna, Zabawy dla dzieci z autyzmem, wyd. Harmonia 2012
Magdalena Charbicka, Zabawa dzieci z autyzmem w oddziaływaniach terapeutycznych – instrumentalna czy autoteliczna?, Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej nr 22/2018, Poznań 2018
Dorota Majcher, Nauka zabawy terapią dla dzieci z autyzmem, Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli, 2019r.