Dzieci z nadpobudliwością psychoruchową są często postrzegane jako niesforni uczniowie. Sposób ich zachowania niejednokrotnie zaburza płynny przebieg lekcji, rozprasza innych, przez co negatywnie wpływa na jakość relacji uczeń-nauczyciel. Dzieci z ADHD nierzadko bywają nazywane trudnymi uczniami, z którymi praca wydaje się być wyjątkowo absorbująca. Jest to jednak bardzo pejoratywne określenie, które może być krzywdzące zarówno dla dziecka, jak i jego rodziny. Czym zatem jest wspomniana nadpobudliwość psychoruchowa i w jaki sposób funkcjonują uczniowie z ADHD?
ADHD, zwane inaczej zespołem hiperkinetycznym, to zaburzenie neurorozwojowe cechujące się występowaniem zaburzonej koncentracji uwagi, wzmożonej aktywności objawiającą się nadruchliwością oraz impulsywnością. Gdy w zachowaniu dziecka wyróżnia się wyraźna przewaga któregoś z trzech głównych objawów, możemy wówczas mówić o danym podtypie ADHD, w którym jedna ze sfer funkcjonowania pozostaje najsilniej zaburzona. Z kolei, gdy problematyczne jest określenie najbardziej zintensyfikowanego objawu, najczęściej mamy do czynienia z podtypem mieszanym. W diagnozowaniu zespołu hiperkinetycznego niezwykle istotny jest fakt, że wspomniane symptomy muszą być na tyle uciążliwe dla dziecka, że istotnie upośledzają jego codzienne funkcjonowanie w różnych środowiskach, a także muszą być widoczne przed 7. rokiem życia.
W jaki sposób funkcjonuje uczeń z ADHD? Najbardziej zauważalny dla otoczenia jest niepokój ruchowy. Dziecko ma trudność z dłuższym pozostaniem nieruchomo w jednym miejscu, często wykonuje bezcelowe ruchy, rozgląda się, wierci na krześle. Problem stanowi czekanie na własną kolej, obserwuje się ciągły chaos w działaniu, czy skracanie dystansu w komunikacji. Znacznym problemem jest również brak reakcji na dyscyplinujące uwagi. Dziecko często działa pod wpływem impulsu, nie przewiduje następstw swoich działań. Jest niecierpliwe, ma silną tendencję do reagowania agresją. W zakresie koncentracji uwagi obserwuje się dużą trudność z selekcją napływających informacji oraz z utrzymaniem uwagi na konkretnym zadaniu. Uczniowie z ADHD często sprawiają wrażenie jakby nie słyszeli, co zostało do nich powiedziane, notorycznie występują problemy z właściwą organizacją podczas lekcji. Widoczne są trudności z postępowaniem wedle instrukcji, dokańczaniem rozpoczętych zadań, czy odrabianiem zadanej pracy domowej.
Znając specyfikę funkcjonowania dzieci z zespołem hiperkinetycznym oraz rozumiejąc przyczyny występowania trudnych zachowań, można zastosować konkretne metody pracy wspierające wymagających uczniów. W jaki sposób więc można pomóc uczniowi podczas lekcji?
Poniżej kilka praktycznych wskazówek:
- dopilnowanie, aby uczeń siedział w ławce blisko tablicy w celu zminimalizowania ryzyka rozpraszania przez rówieśników oraz ułatwienia słuchania nauczyciela,
- kilkakrotne podchodzenie do ucznia w trakcie lekcji w celu sprawdzenia, czy nadąża za tokiem zajęć oraz upewnienia się, że rozumie polecenia i przystępuje do ich wykonania,
- wyraźne akcentowanie najważniejszych treści podczas lekcji w celu pomocy w wyodrębnieniu istotnych informacji,
- dzielenie zadań na mniejsze części, po których następuje chwila przerwy, tak aby uwzględniać ograniczone możliwości koncentracji uwagi i zwiększać szansę na dokończenie poleceń,
- ograniczenie liczby bodźców docierających do ucznia podczas lekcji poprzez zadbanie o pustą ławkę (z wyjątkiem rzeczy potrzebnych w danym momencie do pracy), usunięcie niepotrzebnych plakatów, pomocy dydaktycznych, zamknięcie okien, itp.,
- umożliwienie uczniowi podczas lekcji poruszania się, między innymi poprzez zaangażowanie w zmazanie tablicy, rozdanie sprawdzianów, itp.,
- wydawanie uczniowi krótkich i jasnych poleceń, po wcześniejszym przywołaniu uwagi,
- wprowadzenie jasnych zasad zabierania głosu podczas lekcji i w przypadku ich złamania wyciąganie ustalonych konsekwencji,
- ignorowanie objawów, które nie są znaczące,
- częste stosowanie pochwał za pożądane zachowania celem ich wzmacniania,
- dbanie o interesujący sposób przekazywania informacji.
Stosowanie powyższych wskazówek w pracy z dziećmi z zespołem hiperkinetycznym nie tylko pomoże usprawnić przebieg lekcji, lecz także pozytywnie wpłynie na jakość relacji uczeń-nauczyciel. Zrozumienie źródeł i przyczyn trudnych zachowań dziecka z ADHD jest kluczem do zaprzestania postrzegania go jako trudnego ucznia na rzecz traktowania go jako ucznia wymagającego i zastosowania odpowiednich metod i technik pracy.
Opracowała: mgr Patrycja Szczepanik, psycholog
Źródła:
- Artur Kołakowski, Agnieszka Pisula, „Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna”.
- Irena Namysłowska, „Psychiatria Dzieci i Młodzieży”.